1314 SENESİ KASTAMONU VİLÂYET SALNÂMESİ TOSYA KAZASI / Orhan SALCI

1314 SENESİ KASTAMONU VİLÂYET SALNÂMESİ /Orhan SALCI

TOSYA KAZÂSI

Tosya Kasabası; Mermerdirek, Harsand Önü, Kuzyaka, Akçakavak karyelerinin (köyleri), halen Dilküşa Mahallesi namıyla yadolunan karyeye nakil ve ilâvesiyle teşkil etmiştir.

Kasaba-i mezkûrenin (adı geçen kasabanın) cihet-i garbiyesinde(batısında) medfun olan, kibar-ı evliyadan Horasanlı Hamza Baba’nın mevcud ve mamur bulunan mazacı’-i mukaddesesi (türbesi) kapısında muallak(asılı) tarihine nazaran, 630 sâl-i hicrisinden mukaddem(hicrî 630 senesinden önce), zir-idare-i münciye-i İslamiyye’ye geçmiş ve Çelebi Sultan Mehmed Han, tab’-ı serah hazretlerinin devri hümayunlarında 821 tarihinde de idare-i âdile-i Osmaniye’ye iltihak ile şerefyab olmuştur.

Tosya Kasabası; Kastamonu Şehri’nin cenub-u şarkıyesinde(güneydoğusunda), on iki saat mesafede vâki olup, şarkan; Çorum Sancağı’nın Osmancık Kazası’na merbut Kargı ve Hacı Hamza Nahiyeleri ve şimalen; Kastamonu’nun Akkaya ve Kuzyaka Nahiyeleri ve Taşköprü Kazası ve garben, Çankırı’nın Koçhisar(Ilgaz) Nahiyesi ve cenuben, İskilip Kazası’nın bir kısmı ve Çankırı’nın Tuht (yapraklı) nahiyesi hudutlarıyla mahdut ve Ilgaz cibal-i cesime ve müteselsilesinin şark-ı cenubiyesi eteklerinde vaki ve âb ve havası zararsızdır.

Kasaba derununda, üç mevkide nebean eder ma’câri olup; birisi, memleketin vasatında bulunduğundan, debbağhaneden mütehassıl müzahrefatı tathir; ve diğeri, memleketin aşağısında ve salhanenin(mezbaha) üst tarafında bulunmakla bu da orada hasıl olan muhill-i sıhhat (sağlığı bozucu), mevaddı müteaffineyi ve gerek bunlardan, gerek diğer üçüncü menbadan cari olan sular, birçok bağ ve bahçe ve araziyi iskâ ederek, şark cihetine doğru cereyan ederler. Tosya’nın etrafı ve bahusus cenub ve cenub-u garbiyesi hakikaten güzel ve dilküşa bağlar ve bahçelerle müzeyyendir.

Tosya Kasabası; 16 mahalleden ve 40 karyeden ibaret olup, nefs-i kasabada 35; ve karyesinde 37 mescit ve 7 cami-i şerif (bu meyanda Abdurrahman Paşa merhumun binâgerdesi olan camii şerif, tarz-ı mimariyesindeki mükemmeliyet cihetiyle de hakikaten pek latiftir) ve bir kütüphane, 2 medrese, 8 hankâh; ve müessesat-ı emiriyeden bir askeriye dairesi, bir depo, bir cephane, bir telgrafhane, bir rüşdiye ve altı ibtidaiye mektebleriyle 750 dükkan, bir Rum Kilisesi, 21 han, 5 hamam, 62 değirmen, bir dukak? Kapanı ve Nişancı Mehmed Paşa’nın âsarından bir bedesten, 21 debbağhane, 28 çeşme, iki çamaşırhane, ve belediyenin kargir ve muntazam bir gazhanesi mevcuttur. Daire-i askeriyenin mevkii, mürtefi’ ve vâsi olduğundan, manzarası pek latif ve dilnişin(de)dir.

Tosya Kasabası ahalisinin ekseri, mevsim-i sayfde bağ ve bahçelerine naklederek birkaç ay orada ikamet ederlerse de, bağlardaki ebniye, Safranbolu’nunki gibi muntazam ve mükemmel değildir.

Tosya Kasabası’ndan cereyan eden nehirlerin başlıcası; Koçhisar (Ilgaz) Nahiyesi tarafından gelerek, kasabanın cihet-i cenubiyesinde, bir saat mesafeden cereyan eden Devrez Nehri olup, etrafı düz ve ova olmasından dolayı orada bulunan araziye pirinç zer’ edilerek harklar ve cedveller vasıtasıyla mezkur nehirden iska olunur.

Nehr-i mezkur, Tosya’ya yedi saat mesafede, Osmancık Kazası mülhekatından Kargı Nahiyesi civarında meşhur Kızılırmak’a mensub olur.

Tosya’nın en başlı ve ehemmiyetli ziraati pirinç olduğundan, ahalinin ekser kısmı bu yüzden intifa’ eylemektedir. Arazisinin malum olan kabiliyeti hasebiyle her türlü hububat ve sebzevat vesaire yetiştirilmekte olduğu gibi, haşhaş ziraatı da taammüm-ü ümit olunacak derecededir.

 

Mahsulât-ı Arziyesi:

Hınta, şair, siyez, fiy, purçak, kernik, pirinç, afyon, yonca, üzüm, patates, kendir, enva-ı fevakih ve sebzeden ibarettir. Mahsulat-ı mezkurenin bir kısmı kaza haricinde bazı mahallere nakl ile füruht (satış) olunmakta ve bir kısmı da mahallinde sarfedilmektedir.

 

Mahsulat-ı Sınaiyesi:

Her tarafça meşhur olan Tosya Kuşağı namıyle yün ve tiftikten kuşak, çorap ve kırmızı ve siyah sahtiyan(tabaklanmış deri) ve kıldan mamul çuval ve kilim ve misali şeylere münhasırdır.

 

Muamelât-ı Ticariyesi:

Pirinç, tiftik, kuşak, yaş-kuru üzüm, ve fevakih-i mütenevvi şeyleri, mücavir bulunan Kastamonu ve sair mahallere nakil ile füruht etmekten ibarettir.

 

 

TOSYA KAZASI İDARİ ASKERİ VE MÜLKİ ERKAN

Kaymakam: Ali Behcet Efendi

Naib: Şeyh Muhammed Efendi

Mal Müdürü: Kamil Efendi

Müftü: Halil Hilmi Efendi

 

İDARE MECLİSİ:

Reis: Kaymakam Ali Behcet efendi

Tabii Üyeler: Naib (Şeyh Muhammed Ef.), Mal Müdürü(Kâmil Ef.), Müftü (Halil Hilmi) Efendiler

Âzâ-yı Müntehab ( Seçilmiş Üyeler)

Hafız bey, İsmail Efendi, Haralimbus Ağa, Anastas Ağa,

Tahrirat katibi; İsmail Halid Efendi

 

BİDÂYET MAHKEMESİ

Reis. Naib, Şeyh Muhammed Efendi

Azalar: Hasan Efendi (müderris), Hacı Sava Efendi,

Birinci Katip: Hasan Efendi, İkinci Katip; Tahsin Efendi

Müstantık Muavini: İsmail Efendi

Mukavelat Muharriri: Faik efendi

Mübaşir:Yusuf Ağa, Hüseyin Efendi

Mahkeme-i Şer’iyye Katibi; Ahmet Efendi (müderris)

 

MAL KALEMİ

 

Mal müdürü: Ahmet Kamil Efendi

Muavini: Mehmed Emin Efendi

Yardımcısı: Mahir Efendi

Sandık emini: Sadık Efendi

 

NÜFUS KALEMİ

Memur: Mustafa Asım Efendi

Katip: Faik Efendi

 

ORMAN İDARESİ

Piyade memuru: Cemil Ağa

Kereste Memuru: Ahmed Hulusi Efendi

 

MAARİF MECLİSİ

Reis: Naib, Şeyh Muhammed Efendi

Azalar:

Müftü: Halil Hilmi Efendi

Müderris: Hasan Efendi

Mekteb-i Rüşdiye Muallimi: Hasan Efendi

Katip: Hacı Faik Efendi

 

BELEDİYE MECLİSİ

Reis: Mustafa Bey

Tabip: Covanni Efendi

Azalar: Hafız Ahmed Efendi, Hacı Hafız Efendi, Ali Efendi, Mehmed Ağa, Ahmed Efendi

Katip: Hasan Fehmi Efendi

Sandık Emini: Mustafa Hamdi Bey

 

ZİRAAT BANKASI MUHASEBE SANDIĞI

Reis: İmamzâde Akif Efendi

Muhasebe Kâtibi: İbrahim Edhem Efendi

Azalar: Mehmet Ağa, İsmail Efendi, Hafız Ahmet Efendi

 

TİCARET VE ZİRAAT ODASI

Reis: Mustafa Bey

Azalar: Akif Efendi, Ali Osman Bey, İsmail Efendi, Sava Efendi

 

Telgraf Ve Posta Memurları

 

Memur: Hacı Abdülvehhab Efendi

Muhasebe Memuru: Bahaüddin Efendi

 

BAZI MEMûRîN

Tapu Kâtibi: Muhammed Sadık Efendi,

Düyun-u umumiye Memuru: Rasim Efendi

Reji Memuru: İzzet Efendi

Zabıta Memuru: Şaban Çavuş

 

RÜŞDİYE MEKTEBİ

Muallim-i Evveli: Hasan Fehmi Efdendi

Muallimi Sani: Ebubekir Rüşdü Efendi

Rik’a Muallimi: İsmail Halid Efendi

Talebe sayısı: 85

 

İBTİDAİ MEKTEBLERİ:

İbn-i Selim Mahallesi mektebi:

Muallimleri; Muhammed ve Mustafa Efendiler

Talebe sayısı: 160

 

Şehre Küstü Mahallesi Mektebi:

Muallimi: Hasan Efendi

Talebe sayısı: 80

 

İlyasbey Mahallesi mektebi:

Muallimi;Muhammed Efendi

Talebe sayısı: 120

 

Hoca İmad Mahallesi Mektebi:

Muallimi: Kamil Efendi

Talebe sayısı; 70

 

Peykerbaşı mahallesi mektebi:

Muallimi: Hasan efendi

Talebe sayısı: 67

 

TOSYA REDİF TABURU

Hassa Ordu-yu Hümayununa Mensub, 2. Kastamonu Fırkasının 3. Kastamonu Livasının, 5. Alayının 3. Tosya Taburu

Binbaşı:Hasan Sabri Bey, Kolağası; Tahir Efendi, Tabur Katibi; Abdülkadir Efendi,

1.bölük: 1.Yüzbaşı; Halil Efendi, 2. Yüzbaşı; Mehmet Şakir Ağa, Mülazım-ı Sani; Süleyman efendi

2.bölük:1.Yüzbaşı; Abdurrahman Efendi, 2. Yzb; İsmail Efendi, Mülazım-ı Sani; Yusuf Ağa

3.bölük: 1.Yüzbaşı; Muhammed Behcet Efendi, 2. Yüzbaşı; Salih Ağa, Mülazım-ı Sâni; Mehmet Efendi

4.bölük: 1. Yzb; münhal, 2. Yzb; Ahmed Efendi, Mülazım-ı Sani; Salih Efendi

Depo memuru: Mülâzım-ı Sani Ahmet Efendi,

Tüfenkçi, Yaver Usta

 

TOSYA KAZASI MAHALLE VE KÖYLERİ

Mahalle-köy…………hane…………………erkek………….kadın

Dilküşâ mah……………………….95……………………266……………….305

Şehreküstü mah…………………..131……………………344……………….335

Kargı mah……………………… ..119……………..……..320………………417

Müslimcedit mah………………….83………………..……209………………220

Çatma mah…………………………64…………………….180………………165

Hocafakih mah…………………….75……………….……205………………219

Dere mah…………………………..65……………………155………………160

Hacıkemal mah…………………….82…………………….202………………190

Peykerbaşı…………………………..8……………….…….232……………….215

İlyasbey mah………………………..17……………………..329……………….378

Şeyh mah…………………………..69……………………..395……………….415

Harsand mah………………………118…………………….295……………….315

İbn-i selim mah…………….……..131……………………..360……………….370

Hacı pir mah……………….……….82……………………..213………..……..210

Cami-i atik mah…………….………12…………………..…400……………….390

Hoca imat mah…………….……….16……………………..355……………….399

 

KÖYLER

Yerkuyu (Kilkuyu)..………………89……………………215………………..210

Ciğe………………………………106………………..…..350………………..325

Kümbe……………………………..61……………………135………………..125

Çifter……………………………….52…………………….208………………..203

Ödüske………………………….…56……………………235…………………215

Yukarı Berçin…………………..….31…………………….192………………..185

Aşağı Berçin……………………….29…………………….190………………..170

Ermelek……………………….…..41…………………….237………………..202

Ekincik………………………..…..49……………………..141………………..151

Yarekin…………………………….19………………..……70…………………49

Gökçeöz…………………….……70……………………..200…………….….205

Dikmen……………………………47……………………..110…………….….120

Sapaca……………………….…..49………………………120……..….…….130

Yağcılar………………………….44……………………..103…………….…..100

Dağ Çatağı………………………55………………………117……….…..…..125

Çakırlar………………………….20………………………53…………….……75

Göl………………………………36………………………95…………….……89

Şarakman………………………..18……………………….49………..….……47

Çukur……………………………..40………………………111………………..97

Kızılca……………………………49…………………… 149……….….…155

Suncuviran?……………………………..47………………………101……….…….145

Büyük Seki………………………50………………………176………….….160

Küçük Seki………………………30………………………105……….…….100

Kargın……………………………41………………………140………….….115

Bayat……………………………..44………………………160………….…137

Karaberk…………………………50……………………….205……….……199

Çepni……………………………..39……………………… 81………..……..77

Aspıras……………………………58………………………219……………235

Yukarı Kayı………………………39………………………125……………103

Aşağı Kayı……………………….96………………………..275……………240

Kuşcular………………………….61………………………..139……………151

Sofular……………………………66………………………123…………….120

Çakal……………………………..91………………………215…………….230

Akseki……………………………55………………………140……………..125

Çaybaşı…………………………..70……………………….239……………..250

Çeltikci…………………………..35……………………….125……………..100

Raşvan? Aşireti………………….154………………………341……………..291

Bâz Keli? Aşireti…………………140………………………309…………….340

YEKÜN…………………………3905……………………10888…………..10886