Amarzâde Mustafa Hattî Efendi

Amarzâde Mustafa Hattî Efendi(d.1100/1688-89 -ö.18 Ramazan 1162/1 Eylül 1749)*

Divan şairi

1100/1688-89 yılında Kastamonu’nun Kerel köyünde doğdu. Asıl adı Mustafa’dır. Babası Amarzâde Mehmed Ağa olduğundan Amarzâde Mustafa Hattî Efendi olarak tanındı. Babasının vefatı üzerine küçük yaşta İstanbul’a geldi. Amcası Elmas Mehmed Paşa’nın telhisçisi Abdî Ağa’nın yanında yetişti. Tavukçubaşı Ali Ağa’ya damat oldu. Ali Ağa, 1131/1718-19 yılında vefat edince onun bulunduğu göreve uygun görüldü. Fakat bu görevi kabul etmeyip ilim ve edebiyatı tercih ederek zamanını ulema sohbetiyle geçirdi. Bu sohbetler sayesinde yükselerek 1143/1730-31’de başmukataacılığa atandı ve Divan-ı Hümayun hocaları sınıfına dâhil oldu. Aynı yıl, Cemâziyelevvel 1143/Kasım-Aralık 1733’te Sultan I. Mahmud’un tahta geçtiğini haber vermek için Viyana’ya elçi olarak görevlendirildi. İstanbul’a döndüğünde Divan-ı Hümayun’da bazı görevlere getirildi. Zilhicce 1144/Mayıs-Haziran 1732’de büyük kale tezkirecisi, 1145/1732-33’te piyade mukabelecisi, aynı yıl içinde (Zilhicce 1145/Mayıs-Haziran 1733) beylikçi, Cemâziyelevvel 1149/Eylül-Ekim 1736’da reisü’l-küttâb oldu. Dört yıl süren bu görevi esnasında Belgrad’ın fethinde ve Rusya ile yapılan diğer anlaşmalarda tercümanlık yaptı.

Bazı çevrelerin kıskançlıkları sebebiyle 19 Zilkade 1153/5 Şubat 1741’de azledilerek memleketi Kastamonu’ya sürüldü ve burada ikamete zorlandı. 1154/1741-42 yılında hacca gitti. Rebiyülâhır 1155/Haziran-Temmuz 1742’de İstanbul’a geldi. Ramazan 1156/Ekim-Kasım 1743’te defter emini, Rebiyülâhır 1157/Mayıs-Haziran 1744’te ikinci defa reisü’l-küttâb oldu. 10 Zilkade 1160/13 Kasım 1747’de azledilerek Edirne’de ikamete zorlandı. Burada üç ay kaldıktan sonra Şevval 1161/Eylül-Ekim 1748’de I. Fransuva’nın Almanya İmparatorluğu tahtına çıkışını kutlamak için nişancı rütbesiyle elçi olarak Viyana’ya gönderildi. İstanbul’a dönüşünde 1162/1748-49’da ruznamçe-i evvel oldu. Aynı yıl içinde 18 Ramazan 1162/1 Eylül 1749’da İstanbul Kayalardaki yalısında vefat etti. Eyüp Türbesi’nin Bostan İskelesi tarafındaki kapısı civarına defnedildi. Vefatına Rahmî tarafından “Göçdi re’îs-i sâbık mukîm-i cennet ola 1162” mısraı ile tarih düşürüldü.

Amarzâde Mustafa Hattî Efendi cömert, âlim, edip, Arapçada mahir ve üç dilde şiirleri olan bir şairdi. İstanbul Yeniköy’de ve doğduğu köyde çok sayıda mescit, mektep, çeşme, derslik; Kayalarda bir çeşme yaptırdı. Oğulları Âşir Efendi ve Abdürrezzâk Paşa, damadı Ebûbekir Râsim Paşa’dır.

Kaynaklarda eserleri hakkında bir bilgi olmadığı gibi eserlerinden örnek de yoktur. Tuhfe-i Nâ’ilî (Kurnaz, M. Tatçı 2001: 253) ve Şemsettin Sami (1996: 2050)’de şaire ait olarak verilen şiir örneği, Urfalı Mustafa Hattî Efendi’ye aittir (bk. Savaş 1999: 36). 

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1178.

Babinger, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB Yay. 357.

Cunbur, Müjgân (2004). “Hattî”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: AKM Yay. 426.

Karatay, Halit (2008). Hattat Divân Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları. 213-214.

Kurnaz, Cemâl, M. Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 253.

Savaş, Ali İbrahim (1999). Mustafa Hattî Efendi Viyana Sefâretnâmesi. Ankara: TTK Yay. 36.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. 3. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay. 2050.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1983). Osmanlı Tarihi (XVIII. Yüzyıl). C. 4. 2. Kısım. Ankara: TTK Yay. 200.

*DOÇ. DR. BEYHAN KESİK (turkedebiyatiisimlersozlugu.com)