Bediüzzaman’ın uzun cümlesi

Faydalı ise lütfen bağlantıyı paylaşınız, tavsiye ediniz. Kaynaksız kopyalamanıza rızamız yoktur.

Bir zamanlar bir makale okumuştum, Balzac’ın Uzun Cümlesi diye. Dünya edebiyatında en uzun cümleleri kuran bir yazar olarak bilinir Balzac, bir sahife tamamen bir cümledir. Hatta ikinci sahifeye taşan cümleleri de olur. Bediüzzaman da Türk edebiyatının en uzun cümleleri kuran bir yazarıdır, demek, yerinde bir hükümdür. Birçok uzun cümlesi var, uzun cümle kurmak yazarlar için zor bir tecrübedir, çünkü uzun cümle herşeyden önce büyük bir muhayyile meselesidir, muhayyile yani anlatacağınız şeyi hayalinizde şekillendirmeniz gerekir, sonra onu ifadeye dökmek gerekir. Mesela “Beni Candan Usandırdı” şiiri Fuzuli’nin büyük bir hayal mahsülüdür, oradaki imajı tasarlayan zihin ve onu ifadeye döken kalem ne kadar harikadır. Nasıl Süleymaniye büyük bir hayalin mahsülü ise büyük sanat eserleri de büyük hayallerin neticesidir.

Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım
Uyadır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı

Sevgiliden ayrıldığım gece ağlayan gözlerim kan döker, öyle ağlarım ki figanım halkı uyandırır, ama kara bahtımı uyandırmaz. Bu tatlı ve hatarsız bir şikayettir, bir rivayette yukarı bir yorum da ise aşağı dönüktür, insana.

Elhüccetü’z-Zehra’daki bir cümleyi sabah okudum, bir daha okudum, uzunluğuna hayret ettim.

Sâlisen, hiç mümkün müdür ki kendi kemalatını ve kudret ve rububiyetini izhar etmek için bu kâinatı bütün zerrat ve seyyarat ve ecza ve tabakatıyla halk edip kemal-i hikmetle her birisini bir vazife ile, belki çok vazifelerle mütemadiyen çalıştıran,/ ve sermedi hadsiz cilve-i esmasını göstermek için kafile kafile arkasında belki seyyar müteceddid dünya dünya arkasında ve mahlukat taifelerini bu misafirhane-i âleme ve hayat-ı dünyeviyye meydan-ı intihanına gönderip,/ âlem-i misalde kurulan uhrevi sinemalar ve berzahi fotoğraflarla suretlerini ve amellerini ve vaziyetlerini alarak onları terhisten sonra,/ başka taife ve kafile ve seyyal ve seyyar bir nevi dünyaları o meydana vazifeler ve cilve-i esmasına ayineler olmak için gönderen bir Sani-i Zülcelal bir Halık-ı Zülcemal ve bir Allah-ı Zülkemal/ bu fani dünyada şuur ve akıl ile o Halık’ın bütün maksatlarına karşı mukabele eden ve bütün istidadiyle o Halık’ı sevip sevdirip, tanıyıp tanıttırıp, hadsiz dualarla beka-yı ahiret saadetini yalvaran ve akıl sebebiyle nihayetsiz elemler aldığından bütün fıtratı ve ruhu ve istidadı ile aynı lezzet olan hayat-ı bakiyeyi isteyen bu nevi insan için bir dar-ı mükafat ve mücazat bir haşir neşir olmasın? Hâşâ! yüzbin defa hâşâ ve kellâ!…/

Cümle burada bitti, şimdi bu cümleyi çözümlemeye unsurlarına ayrıştırıp izahını yapmaya gelince, on beşe yakın cümle var, birbirine mantıken, aklen, hissen bağlı, yaratmaktan âlemin inşasından her varlığa uygun vazifeler vermesinden, yaratılışı kendi isimlerini yansıtmak için yapan, ve bütün bu yaratılışa karşı onun anlamına anlayan ve ona göre tavır koyan insanları ahirete götürmemek bütün bu yapılanları abes yapar, işte en kısa izahı, ama bu onun izahı değil hülasası. Risale-i Nur okumak bir kitap alıp onu her gün bir oranda okuyup ama ne dediğini anlamak ve ne dediğini tezekkür etmek, çocuklara bu dersten ne anladınız dediğimizde onlar şunu şunu derler, siz de ders anlattım diye tatmin olursunuz.

Derse gitmek başka talebe olmak başka…

Bediüzzaman bu kadar uzun, her biri bağımsız yan cümleleri bir büyük cümlede birleştirmiş. Uzun cümle büyük bir tasarım ve kurgu ve ifade gücü gerektirir, ben kendi aklımla bu cümleyi kurmanın, benim gibi nicelerinin işi olmadığını anlıyorum ama, büyük bir sanatçı ve tasarımcı muhayyile karşısında olduğumu anlıyorum..