Enflasyon ne olacak?

Faydalı ise lütfen bağlantıyı paylaşınız, tavsiye ediniz. Kaynaksız kopyalamanıza rızamız yoktur.

Enflasyon ne olacak?

Prof.Dr. Serkan DİLEK
Kastamonu Üniversitesi

TUİK Mart 2022 sonuçlarına göre Tüketici enflasyonu %61,14 olarak gerçekleşti. Muhtemelen enflasyonun neden aniden yükseldiği merak ediliyordur. Öncelikle enflasyonun tanımı ile başlayalım. Enflasyon, fiyatlar genel seviyesinde görülen yüzdelik artıştır. Yani sadece bir veya birkaç mal değil, ekonomideki tüm malların fiyatları söz konusudur. Ekonomik sonuçların genelde birden fazla nedeni bulunmaktadır. 2022 yılında karşılaştığımız enflasyonun ise en büyük nedenlerini şu biçimde sıralayabiliriz.

Kurda görülen artış
İhracat sektörlerinin ülke içine düşük fiyatla mal satmak istememeleri
Dünyada emtia fiyatları artışları
Beklentiler ve stokçuluk

Bundan başka nedenler de etkilidir ama bunlar en çok ön plana çıkan nedenler olarak karşımıza çıkıyor. Mesela Ramazan ayı bile gıda fiyatlarında her sene artışa neden olur.

Eylül 2021’de 8.40-8.80 bandında olan döviz kuru aniden 16 TL seviyelerine çıkmış, Döviz Kuru korumalı mevduat hesapları ortaya çıkınca da düşüşe geçmişti. Ocak-Şubat döneminde 13.60-13.80 bandında istikrar kazanan kur, 20 Şubat sonrasında Ukrayna-Rusya savaşı nedeniyle artış kaydetmişti. Mart ayından itibaren de 14.60-14.80 bandında döviz kurunun istikrar kazandığı görülüyor. CIA ve Soros ile gizemli ilişkileri ortaya çıkan Osman Kavala’nın ağırlaştırılmış müebbet almasına rağmen kurda önemli bir değişim olmadı. 1 Mayıs itibariyle kur 14.85 seviyelerindedir. Dışsal bir şok (Çin’in Tayvan’a girmesi; ABD veya NATO’nun Rusya’ya saldırısı vs) olmazsa kurda önemli bir artış söz konusu olmayacaktır. Belki kurdaki artışın neden fiyatları artırdığını sorabilirsiniz. Birincisi; üretim için dışarıdan petrol, doğalgaz, madenler, makineler ithal ediyoruz. Kur artınca onların fiyatları ve dolayısıyla firmaların maliyetleri artar. Firmalar da bu maliyetleri fiyatlara yansıtır. İkincisi; dışarıdan doğrudan ithal edilen tüketim mallarının fiyatları artar, bu malların muadillerini (ikamelerini) üreten yerli firmalar da bundan cesaret alıp fiyatlarını artırırlar. Kısaca kur arttıkça enflasyon da artar. Belki Mart ayından beri kur 13.60-13.80 arasında olmasına rağmen neden fiyat artışları olduğunu sorabilirsiniz. Bunun da nedeni şudur. Firmalar kur nedeniyle maliyetleri artmasına rağmen hemen fiyat artışı yapmaya çekinirler. Çünkü müşterilerinin satın almaktan vazgeçmesinden çekinirler (iktisatçılar buna “talebin fiyat esnekliğinin yüksek olması” diyor). Bu nedenle fiyat artışı yapmamak için direnebildikleri kadar direnirler ama en sonunda pes edip fiyatları artırmak zorunda kalırlar.

İkinci neden ise ihracat sektöründe faaliyet gösteren firmalardır. Türkiye artık 1990’larda hiçbir şey üretmeyen, yıllık 20-25 milyar$ ihracat yapan Afrika ayarında bir ülke değil. Türkiye son 12 ayda ihracat miktarı 237 milyar$ civarında ve 2022 sonunda hedeflenen 250 milyar$ ihracat büyük ihtimalle yakalanacak. Muhtemelen bu rakam 260-270 milyar$ bandında olabilir. İhracatın artması elbette istihdam ve ekonomik büyümeyi olumlu etkiliyor, ama bir diğer yan etkisi de var. İhracatçı firmaların yurtdışına sattığı fiyatla yurtiçine mal satması mümkün değil. Örneğin; Almanya’ya 10 Avro’ya mal satan bir firma ülke içine bu malı 10 TL’dan vermek istemeyecektir. Bu nedenle ortaya çıkan arz eksiği de mal fiyatlarının artmasına neden olur.

Üçüncü neden de Dünya emtia fiyatlarında meydana gelen artışlardır. Brent petrol, 1 Mayıs 2022 itibariyle 107-108 dolar seviyesinde. Doğalgaz, madenler, buğday, ayçiçeği vb malların fiyatları artış eğilimini devam ettiriyor. Emtia fiyatlarının artışının iki temel nedeni var. Birincisi; Dünya’nın en büyük petrol, doğalgaz, kömür, maden, buğday, ayçiçeği üreticilerinden biri olan Rusya’nın Ukrayna ile olan savaşının sürmesidir. İkincisi ise Çin’in çeşitli emtiaları (konteyner, gümüş, buğday vb) dünya piyasasından toplaması, Covid19 bahanesi ile Şangay limanını kapatmasıdır. Muhtemelen Çin de Tayvan’a karşı bir harekat düşünüyor.

Dördüncüsü de enflasyonun düşmeyeceği beklentileri ve bazı kesimlerin stokçuluk yapmasıdır. Enflasyonun %50 civarında olacağını tahmin eden bir firma doğal olarak ürünlerine de %50 zam yapacaktır. Fiyatların yükseleceği beklentisine giren bazı kesimler de stokçuluk faaliyetlerine girmektedir.

Şimdiye kadar söylediklerimizi toplayalım. Enflasyonun başta saydığımız dört temel neden olmak üzere çok sayıda nedeni bulunmaktadır. MB beklenti anketine göre Türkiye’nin önemli ekonomi yöneticilerinin yıl sonu döviz kuru beklentisi 16,85 ve enflasyon beklentisi de %46,44’dür. Benim tahminim de döviz kurunun 16,2- 16,5 TL ve enflasyonun da %40-42 aralığında olmasıdır. Döviz kurunda sadece %10 civarında artış beklentisi gerçekleşirse kurun enflasyon üzerinde baskısı zayıflayacaktır. Ancak diğer unsurlar (ihracat yapan firmaların yurtiçine mal satmaması, uluslararası emtia fiyatları, beklentiler) halen enflasyon üzerinde baskı oluşturmaya devam edecektir. Eğer belli bazı ürünlerde ihracat yasağı uygulanırsa, stokçuluk faaliyetleri başarılı bir denetimle baskılanırsa enflasyon %40 ve altında kalabilir. Ama dediğim gibi Merkez Bankası Nisan 2022 beklenti anketine göre enflasyon %46,44 olarak beklenmektedir. Benim kişisel görüşümde %40-42 arasında gerçekleşmesidir. Mayıs ayında tarım ürünleri fiyatları kaynaklı olarak enflasyonun düşüş eğilimine geçeceği de beklenmektedir. Avrupa ve ABD’de %7-%10 arasında olan enflasyonun %10 seviyesinin üzerine çıkacağı ancak yıl sonuna doğru düşüş eğilimine girmesi beklenmektedir. Dediğim gibi bunlar benim ve iktisatçıların beklentileridir ve iktisatçılar da beklentileri genelde gerçekleşmeyen ama neden gerçekleşmediğini size saatlerce izah edebilecek kişilerdir.