Estetiğin Ögeleri

Faydalı ise lütfen bağlantıyı paylaşınız, tavsiye ediniz. Kaynaksız kopyalamanıza rızamız yoktur.

Estetikte orantı fikri ilk büyük filozoflara kadar gider” Kendi kendine verdiği bir buyruğa uyarak Tlatinos düşünülür şeylerin tabii objelerin arıştırılmasına geçer. Tabii şeylerin cisimlerin güzelliğin sağlayan eleman ve prensip nedir? Platon yaşlılık devrinde bu ilkeyi, prensibi Pisağorculuğun etkisi altında orantı yani bir bütün olarak objenin içine aldığı parçaların birbirinin güzelliği böyle bir orantıya, simetriye mi dayanır? Bir bütünü meydana getiren parçaların gerek kendi aralarında, gerekse bütün karşısında sahip olduğu uygun orantı ve bir de buna katılan görme duyusu ile ilgili güzelliği teşkil eden güzel bir renk verme. Güzel olmak duyulur şeyler için olduğu gibi, bütün öteki şeyler için de simetrik olacaktır. Kendi içinde ölçüye sahip olmaktır. Bir güzel şey çirkin elemanlarından meydana gelmez, güzellik tüm parçalarda bulunmalıdır. (Tunalı Grek Estetiği s 41)

Bediüzzaman orantıya nisbet der, veya niseb. Güzeldeki orantıya niseb der ve bu kelimeyi çok az kullanır. Ama nisbetin kullanım alanı çok olduğu için çok fazla kullanır. Niseb nisbetler, orantılar demektir.

“Dikkat edilse, şu kâinatın umumunda bir nizâm-ı ekmel, bir intizam-ı kasdî vardır. Her cihette reşahât-ı ihtiyâr ve lemeât-ı kasd görünür. Hattâ, her şeyde bir nur-u kasd, her şe’nde bir ziyâ-i irâde, her harekette bir lem’a-i ihtiyâr, her terkibde bir şûle-i hikmet, semerâtının şehâdetiyle nazar-ı dikkate çarpıyor.
İşte, eğer saadet-i ebediye olmazsa, şu esaslı nizam, bir sûret-i zaife-i vâhiyeden ibâret kalır; yalancı, esassız bir nizam olur. Nizam ve intizamın ruhu olan mâneviyât ve revâbıt ve niseb, hebâ olup gider.
Demek, nizâmı nizam eden, saadet-i ebediyedir. Öyle ise, nizâm-ı âlem, saadet-i ebediyeye işaret ediyor. (Sözler)

Bediüzzaman ebedi saadete gerekçe ararken âlemdeki nizam ve intizamın ruhu olan üç şeyi sayar, bunlar maneviyat, revabıt ve nisebdir. Bu cümle derin ve yüksek bir cümle, bir şeyin düzeni o düzemni meydana getiren cüzler arasındaki orantıdır, niseb kelimesi ile bunu kasteder. Bir papatyanın tablası içindeki parçaların değişmez bir geometrisi vardır, güzellik onların birbirine olan nisbetleridir.

Papatya

Bahar olsun da seyredin
Nasıl süsler bayırları
Zümrüt gibi çayırları
Yüzü gülen o incecik
Gelin yüzlü papatyalar
Altın gözlü papatyalar

Yaprakları kıvır kıvır
O da ayrı bir güzellik
Hem güzel hem de nazlıdır
Gelin yüzlü papatyalar
Altın gözlü papatyalar…

Tevfik Fikret

Platinos sadece beşerin yaptığı güzellikleri veya insanın nazarına çarpan küçük ebaddaki güzellikleri kasteder.Halbuki nisbet bütün evreni ayakta tutan bir ruhtur. Âlemi meydana getiren sayısız varlıklar arasında orantılar ve matematiksel uzaklıklar vardır. Yukardaki bu estetik uzaklıklar ve simetriler vardır.Orantı aynı zamanda mesafe demektir. Belli geometrik ve matematik oranlar, uzaklıklar sayesinde güzellik oluşur. İnsan bedeninde ağız ile burun arasındaki mesafe nisbet güzelliği doğurur. Aynı şekilde dünya ile güneş arasındaki mesafe nisbet de bütün evrendeki güzelliklerin kaynağıdır. Güzellik bu nisbetler sayesinde oluşur ve bütün varlığın ruhu mesabesindedir. Bediüzzaman çok yüksek bir noktadan bakar orantıya. Bediüzzaman yukarıdaki kuralı Muhakemat isimli eserinde de aynı manada kullanır.