Hüseyin Remzî Paşa

Hüseyin Remzî Paşa

İstanbul’da 1255/1839 senesinde doğdu. Asıl adı Hüseyin Remzî’dir. Eserlerinde daha çok Remzî adını kullandı. Tersâne emin-başılarından Kastamonulu Yurdum oğlu Emîr Mustafa Ağa’nın oğludur. Çoçukluğu ve gençliği büyük bir yoksulluk içinde geçen Hüseyin Remzî, Sıbyan ve Kasımpaşa Rüşdiyesi’nde okuduktan sonra Mekteb-i Tıbbiyye-i Şâhâne’ye girdi ve 1282/1865 senesinde buradan doktor olarak mezun oldu.

Askerî hastanelerde doktorluk yaptı. Tıbbiye’de Hayvanat, Harbiye’de Hıfzıssıhha, Dârüşşafaka ve Mülkiye Mektebi’nde de Hayvanat öğretmenliği yaptı. Bu hocalığı sırasında Mu’allim-i Şehîr diye tanındı. 1293/1876 Rus harbinde Niş’te bulundu. Sonra yine İstanbul’a dönerek mekteplerde Hayvanat okuttu. 1302/1884 yılında kuduzun tedavisini öğrenmek üzere Profesör Zoiros Paşa ile birlikte Paris’e gönderildi ve Pastör Enstitüsü’nde altı ay kadar tetkiklerde bulundu. Miralaylığa (paşalığa) kadar yükseldi. Paşalığı askeriyeden değil askerî doktorluktandır. 1314/1896 senesinde İstanbul’da vefat etti. Kasımpaşa Bahriye Dairesi karşısındaki Türâbî Dergâhı’na defnedildi.

Hüseyin Remzi Bey, Çanakkale Harbi esnasında, maddi sıkıntıya düşen ve ödenek bulamayan lise için, kapı kapı dolaşarak yardım toplayıp, lisedeki yatılı talebelerin ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlamıştır. O sıkıntılı dönemde yanan mumlardan kalan artıkları bile toplayıp, birleştirip tekrar mum haline getirirler, daha sonra da talebelere ve muallimlere dağıtırlar imiş. İşte bu hizmet ve gayretlerinin hatırası olarak, bir sokağa Hüseyin Remzi Bey’in adı verilmiştir.

Hekimliğe ve dile ait birçok kitap yazan, yazdığı eserlerde halkın anlayacağı ifadeler kullanan Hüseyin Remzi Paşa, ahlâkının güzelliğinden dolayı “Evliyâ Hüseyin Bey” veya “Evliyâ Hoca” diye şöhret bulmuştur. Cem’iyyet-i Tıbbiye’nin kurucu üyelerinden olan Hüseyin Remzi Paşa, Paris’teki Ma’ârif-i Kadîme-i Şarkiyye Cem’iyyet-i İlmiyyesi adlı cemiyete de üye seçilmiş idi.

Eserleri:

Hekimlik, ahlak ve dile ait aralarında Âdâb-ı Ta’âm, Aşı Ameliyâtı, Dürer-i Asdâf, Emrâz-ı İnsân, Erba’a-i Kemâl, Fenn-i Makrûbî-i Cerrâhî, Hayvânâtın Teşrîh ve Fizyolojisi, İhtimâr, Rehber-i Hakîkat, Tabâbet-i Arab, Tedâvî Bi’d-Delk, Zerî’a-i Âdâb-ı Kemâl-i Luhûm gibi altmışa yakın eseri bulunan Hüseyin Remzî Paşa’nın diğer önemli eserleri alfabetik olarak şunlardır:

1. Ahlâk-ı Hamîdî: İstanbul’da 1310/1892 senesinde 156 sayfa hâlinde basılmıştır.

2. Hıfz-ı Sıhhat-i Askerî: Çeviri bir eserdir. 1293/1876 senesinde 192 sayfa hâlinde İstanbul’da basılmıştır.

3. Hıfz-ı Sıhhat-i Müteehhilîn: İstanbul’da 1309/1892 senesinde 256 sayfa hâlinde basılmıştır.

4. Hıfz-ı Sıhhatü’ş-Şübbân: İstanbul’da 1306/1889 senesinde 120 sayfa hâlinde basılmıştır.

5. İlâveli Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye: İstanbul’da 2 cilt olarak 1286/1869 senesinde birinci cilt 448, ikici cilt 570 sayfa hâlinde basılmıştır.

6. İlm-i Hayvânât-ı Tıbbiyye: İstanbul’da 1307/1890 senesinde 552 sayfa hâlinde basılmıştır.

7. İlm-i Hayvânât: Richard’dan tercümedir. İstanbul’da 1290/1873 senesinde 630 sayfa hâlinde basılmıştır.

8. Kuduz İlleti ve Tedâvisi: İstanbul’da 1306/1889 senesinde 198 sayfa hâlinde basılmıştır.

9. Lugat-ı Remzî: Türk dili için önemli bir sözlüktür. İstanbul’da 1305/1888 senesinde iki cilt olarak birinci cilt 915, ikinci cilt 1040 sayfa hâlinde basılmıştır.

10. Mevâlid-i Selâseden Usûl-i İlm-i Hayvânât, Usûl-i İlm-i Nebâtâk, İlmü’l-Arz Ve’l-Ma’âdin: İstanbul’da 1294/1877 senesinde üç cüz olarak toplam 236 sayfa hâlinde basılmıştır.

11. Mikrob: E. Troussart’dan çeviridir. İstanbul’da 1304/1887 senesinde 113 sayfa hâlinde basılmıştır.

12. Mir’âtü’l-Beyt: İstanbul’da 1308/1891 senesinde 284 sayfa hâlinde basılmıştır. “Hanımlara Yâdigâr” alt başlığını taşımaktadır.

13. Münşe’âtü’l-Etfâl: İstanbul’da 1287/1870 senesinde 64 sayfa hâlinde basılmıştır.

14. Vesîle-i İntibâh: İstanbul’da 1318/1900 senesinde 23 sayfa hâlinde basılmıştır.

15. Hayât – Memât ve Aşk – İzdivâc: İstanbul’da 1315/1897 senesinde 24 sayfa hâlinde basılmıştır.

16. Mebâdî-i Hıfzu’s-Sıhhadan Ömür ve Âfiyet-i Beşer: Joseph Richardson’dan çeviridir. İstanbul’da 1303/1886 senesinde 174 sayfa hâlinde basılmıştır.

17. Rehnümâ-yı Teftîş-i Luhûm: Villen’den tercümedir. İstanbul’da 1304/1887 senesinde 97 sayfa hâlinde basılmıştır.

18. Târîh-i Tabî’î (Hayvânât ve Nebâtât ve Ma’deniyât): İstanbul’da 1308/1891 senesinde 248 sayfa hâlinde basılmıştır.

19. Târîh-i Tıb: Sadece birinci cildi basılabilmiştir. Bu ciltte Mısır ve Eski Yunan Tababeti anlatılmaktadır. İstanbul’da 350 sayfa hâlinde basılmıştır.

20. Terakkiyât-ı Tıbbiyye: İstanbul’da 1309/1892 senesinde 22 sayfa hâlinde basılmıştır.

21. Tıbb-ı Nebevî: Ebu’l-Hasan Alî’den kısaltılarak iktibas edilmiştir. İstanbul’da 1309/1892 senesinde 180 sayfa hâlinde basılmıştır.

22. Zooteknik – İlm-i Hayvânâtın Çiftliklere Tatbiki: İstanbul’da 1304/1887 senesinde 659 sayfa hâlinde basılmıştır.

Kaynakça

Aktan, Ali (haz.) (2008). “Hüseyin Remzi Bey”. Mehmed Zeki Pakalın – Sicill-i Osmânî Zeyli. C. IX. Ankara: TTK Yay.

Bursalı Mehmed Tahir (1342). Osmanlı Müellifleri. C. III. İstanbul.

Gövsa, İbrahim. Alaeddin (1933-1935). Meşhur Adamlar, Hayatları, Eserleri. C. II. İstanbul.

PROF. DR. MEHMET ARSLAN