İhsan Ozanoğlu’nun Derlediği Bazı Kastamonu Atasözleri

Derleme: İhsan OZANOĞLU
Hazırlayan: Yudum KIRMIZI *
Kastamonu Üniversitesi

A
– Acemi nalbant gâvur eşeğinde belli olur.
– Adam adamdan korkmaz hatır sayar.
– Ahmaklar olmasa akıllılar aç kalır.
– Aş kaşıkla iş keşikle.
– Akşama kadar bin devir döner.
– Alışverişte dargınlık olmaz.
– Alışveriş başka dostluk başka.
– Ata binilmez yene binilir.
– Al denilen malda hayır vardır.
– Al denilen mal mundar olur.
– Al darasını ver parasını.
– Anız bastı kar bastı.
– Ağır taşı yerinden kimse kaldıramaz.
– Avcı da bir avcıya avdır.
– Altın yere düşmekle pul olmaz.
– Ahırda at tepişir arada merkebe gadir olur.
– Atın ahmağı rahvan insanın ahmağı pehlivandır.
– Akyüz karayüz iş başında belli olur.
– Ana baba bedduası alan onmaz.
– Alma vermenin kardeşidir.
– At üstünde ekin biçilmez.
– Az yimeli tez yimeli.
– Allah sekizde verdiğini dokuzda, dokuzda verdiğini sekizde almaz.
– Allah zaman içinde zaman mekan içinde mekan halkeder.
– Allah herkesi mesnedinde kullanır.
– Allah ne yazdı ise o olur.
– Allah ile kul arasına girilmez.
– Allah yanan yer ile yinen yere verir.
– Allah kulu gibi bahil değildir.
– Allah yağ mumu yakana yağ mumu, bal mumu yakana bal mumu verir.
– Allah yürü kulum deyince kul yürür.
– Allahtan korkan kimseden korkmaz.
– Allahtan korkmayanın dini imanı olmaz.
– Allah deyen mahrum kalmaz.
– Allah var herşey var.
– Allahın verdiğini kul alamaz.
– Allahtan korkandan korkma.
– Ayı bile ininde dalamaz.
– Aldanırsan ustasına aldan.
– Ağır binin yenli çöğer.
– Akan su ile bakan göze yasak olmaz.
– Alaca kilimin karası içindedir.
– Ahbabın iyisi kötü günde belli olur.
– Acı söz taştan katıdır.
– Asılmışın evinde ip lazım olmaz.
– Aslan yanında oturan paydan kalmaz.
– Ayıyı korkut seyrine bak, kurdu korkut kefenini hazırla.
– Alacağını alamayan borcunu veremez.
– Akran ile gezmeyenin altun adı pul olur.
– Açık yaradan kimse onmaz.
– Arkaya yakın yerden et yenmez.
– Atın ölürse tay, karın ölürse kız al.
– Alınmış ne zaman olsa alınmıştır.
– Ateş demekle ağız yanmaz.
– Ateş dumansız insan isyansız olmaz.
– Asil azmaz bal kokmaz, kokarsa yağ kokar, aslı ayrandır.
– Ahmak misafir ev sahibine ikram eder.
– Acı acıya, soğuk su sancıya.
– Atın iyisine paha yetmez.
– Arıda bal, kafeste mal buldun mu al.
– Aç koyma hırsız, çok söyleme arsız olur.
– Azdan az olur çoktan çok olur.
– Ağır kazan geç kaynar.
– Attan düşen ölmezse eşekten düşen ölmez.
– Ambar yandıysa da sıçanların kökü kesildi.
– Acı eriği soğuk vurmaz.
– Atınızın izi kalır.
– Az şeyden çok bela çıkar.
– Atın kısmeti dokuzdur, birini kendi yir sekizini sahibine bırakır.
– Atta karın yiğitte burun.
– At, avrat, silah emanet verilmez.
– Amele duasını alanın sırtı yere gelmez.
– Açık kapıdan herkes girer.
– Anlayamadığını sormak ayıp değildir.
– Açlık ekmeğin katığıdır.
– Arı ile karının sırrına erilmez.
– At ile avrat yiğidin bahtına.
– Ayıyı vurmadan yünü debbağa verilmez.
– Ateşsiz duman kedersiz zaman olmaz.
– Aczini söyleyen olgunluğunu ifade eder.
– Akılsız köpeği yayla yolu kocatır.
– Ar gitti mısıra namus da ardı sıra.
– Aşk ağlatır derd söyletir.
– Aba da bir kefen de bir giyene, güzel de bir çirkin de sevene.
– Akıllı gördüğünü ahmak eşittiğini söyler.
– Arsızdan yüzün(ün) suyunu satın al.
– Aşıklığın sonu kaşıklıktır.

B
– Bu gün olmayan yarın olur.
– Bir şey olmadan sakınmalı.
– Bir kemalin bir de zevali vardır.
– Bahalı uşak sopalı eşeğe benzer.
– Bahalıdan ucuz bişey olmaz.
– Bed asıldan vefa, her zehirden şifa olmaz.
– Bağ dua değil çapa ister
– Büyük küçüklük eder, küçük büyüklük etmez.
– Bare yiğidin kamasıdır.
– Bir şeyin vukuundan şuyuu fenadır.
– Bostancıya tere satılmaz.
– Baş başa verilmedikçe taş yerinden kalkmaz.
– Bir ambar tanıdım nümunesi bir avuç zahiredir.
– Bir garip başım var meyhanede ne işim var.
– Baştan sağma iş olmaz.
– Bir dana bir hergelenin rahatını bozar.
– Bare durur hare durmaz.
– Bir gün iki olmaz
– Beylik ağacının gölgesinde durulmaz.
– Bir evren ürümekle kervan yolundan kalmaz.
– Bitli yorganı kimse üstüne almaz.
– Bir arıklıya bir taraklı bulunur.
– Bezine göre tarak işine göre çık.? 
– Bir almanın bir de vermesi var.
– Bizde civcivi güzün sayarlar.
– Bir gülmenin bir de ağlaması olur.
– Bir darlığın bir de bolluğu olur.
– Bazen kahir yüzünden lutuf çıkar.
– Bey beyliğini vermiş de kız kızlığını vermemiş.

C
– Cepteki para ile sandıktaki parada fark vardır.
– Can yakanın dostu olmaz.
– Cenabetten keramet zuhur etmez.
– Cahillik körlükten güçtür.
– Can yidiğini ten giydiğini sever.
– Canı cana ölçmeli.
– Cana gelecek bazen mala gelir.
– Camiden mum çalan nerede yakar.
– Cılız arap atı bir tavla eşekten iyidir.

Ç
– Çok viraneden az mamur iyidir.
– Çayın çağlamazından insanın söylemezinden kork.
– Çatal kazık yere batmaz.
– Çıkacak can yorganda da urganda da çıkar.
– Çeviremediğin pazuyu öp de alnına koy.
– Çürük sığıra sağlam saman fayda vermez.
– Çay kovan geçidini bulur.
– Çok uyku ölüm getirir.
– Çamurdan terazinin dirhemi boktan olur.

D
– Dünya umut dünyasıdır.
– Dinsizin hakkından imansız gelir.
– Değirmende kıtlık olmaz.
– Davulu çalan parayı toplar.
– Düşmana kılıç verilmez.
– Değirmende buğdayı olana herkes ödünç verir.
– Derd çekmeyince bal yinmez.
– Delinin yaptığı sorulmaz.
– Deliye taş atılmaz.
– Deli kadının yaptığını akıllı Kadı bozmaz.
– Deviremediğin çama balta vurma.
– Dibi delik kazanda su durmaz.
– Deli deliyi imam ölüyü.
– Düşmanın yoksa kardeşinde mi yok.
– Dibini görmediğin göle taş atma
– Düşman adama birşey yapamaz korkarsan dostundan kork.
– Deme sırrını dostuna o da söyler dostuna.
– Dilencinin tarlası boş kalmaz.
– Deli atar akıllı kapar.
– Delilsiz cennete bile gidilmez.
– Düşünmeden söyleyen, nişan almadan atan avcıya benzer.
– Dam(don?) ıslanmadan balık tutulmaz.
– Dertsiz baş emeksiz aş olmaz.
– Deliliğin sonu veliliktir.
– Dil yarası bıçak yarasından acıdır.

E
– Evi olan ev kıymetini bilmez.
– Emanetin canı pek olur.
– Eski dost düşman olmaz.
– En büyük varlık sağlıktır.
– Et giren yere dert girmez.
– Esmedikçe gürmeler? Estiği kadar yağar.
– Eşek çamura batınca yol gösteren çok olur.
F
– Fazla mal göz çıkarmaz.
– Fukaraya selam veren olmaz.
– Fukaralıkta maskaralık çok olur.
– Fukaranın gözü dok olur.
– Fukaraya bir selam dünyaya değer.

G
– Geçen kervandan kâr olmaz.
– Göl yerinden su eksik olmaz
– Gavuru öldürmeden kortutmak yeğdir.
– Gidenin dostu olmaz.
– Güzel ses ilmin yarısıdır.
– Gönüllü köpek yoldan kalır.
– Gülen deli akıllanmaz.
– Gönül yapmak güç, yıkmak kolaydır.
– Gök ağlamadıkça yer gülmez.
– Güzel yüz nefsin nasibi, güzel ses ruhun rızkıdır.
– Garip kuşun yuvasını Allah yapar.
– Garip değirmenin hakkı büyükdür.

H
– Hayvanın ahmağı kaz, adamın ahmağı canbazdır.
– Hayvanın dişine insanın işine bakarlar.
– Hayvan yıları ile insan sözü ile bağlıdır.
– Hakka tapan kula tapmaz.
– Halim ile vuruş hayasıyla uyuş.
– Hamsın hem üşü hem ısın.
– Halk işe Hâlık niyete bakar.
– Her zaman güzel olsun da ötmezse ötmesin.
– Her felaket işsizlikten gelir.
– Herkes kendi ekmeğini yir.
– Her atılan taş yerini bulmaz
– Her gülen şen değildir.
– Her kuş cinsi ile uçar.
– Her dağın kendine göre dumanı vardır.
– Her meyva mevsiminde yenir.
– Her kapının bir anahtarı vardır.
– Her başkanda? bir eğri bulunur.
– Hanım yaparsa kaza, kız yaparsa ceza.

İ
– İnsan ağzından sözün mütevellisi olmalı.
– İnsan ağzından çıkan söz senettir.
– İnsanın yükü insana ağır gelir.
– İpim kaşağım karım uşağım.
– İnsanın ettiği yanına kalmaz.
– İnsan bayılmadıkça ayılmaz.
– İnkâr yiğidin kalesidir.
– İşi görmekten bilmek hayırlıdır.
– İş görende değil gördürende.
– İnsan borcu ile yidiği dayağı unutmaz.
– İnsanı sevdiren güzellik değil huydur.
– İftira dağdan taştan ağırdır.
– İnsan ne ekerse onu biçer.
– Ismarlanmadık hale görülmez.
– İnsan sözünün eri sakalının berberi olmalıdır.
– Isırganla taharet olmaz.
– İnsan kadrini insan, altın kadrini sarraf olur.
– İki dilenci bir kapıya yakışmaz.
– İt ile it dalaşırken koyunu kurt kapar.
– İnsan sevdiğinin kusurunu görmez.
– İşini aşını kimseye duyurma.
– İlimsiz amel olmaz.
– İnsan bugünün değil yarının adamı olmalıdır.

K
– Köre elvandan bahsedilmez.

– Kör tuttuğunu bırakmaz
– Küllükte gül de biter.
– Köpek bile ekmek yediği yeri bilir.
– Küçük anahtar büyük kapıları açar.
– Kişi akranından bilir.
– Kimi bulgur kaynatır, kimi kız oynatır dünya bu.
– Kötü günün dostu olmaz.
– Kece karıya yulaf eşek kıçında kelebek.? 
– Koklayana bir gül yeter.
– Kurt ile yir sahibi ile arar.
– Kuzuya kurt düşmez.
– Kork aprılın beşinden, danayı ayır eşinden.
– Kurttan kuzu doğmaz.
– Kırk gün taban eti bir gün av eti.
– Kurda belasını buldurmak davarı satmakla olur.
– Kuru ağaçtan düdük çıkmaz.
– Katranı kaynatmakla şeker olmaz.
– Kurt koyunun pahasını sormaz.
– Kapı arkası beklemeyince üst bucağa geçilmez.
– Kadının fendi erkeği yendi.
– Kaçanı kovalama yiğit edersin.
– Kara yağızın gönlü sonradan olur.
– Kul kalıba Allah kalbe bakar.
– Kul kula her zaman muhtaçtır.
– Kula olmam bir pula. . . meğerki yele kuyruk siyah ola.

M
– Miskinlik ile akrabalığa derman bulunmaz.
– Malın markına bakma farkına bak.
– Malın varsa hırsıza, kızın varsa zamparaya teslim et.
– Merkebe ne kadar yol aldığını sormuşlar da nudul bilir demiş
– Mide tehi ten dürüst, kese tehi ten dürüst.
– Meyhaneciden kefil istemişler bozacıyı göstermiş.
– Merd ile vuruş hayasızla uyuş.
– Meyvasız ağaca taş atan olmaz.

N
– Ne kötü kocan var. Evvelce hiç yoktu.
– Ne şeytanı gör ne besmeleyi çek.
– Ne kadar uğraşsan iş varacağına varır.
– Ne yaparsan yap insafı elden bırakma.

O
– Oğul olsun da meyhanede bulunsun.
– Oğul babanın hırsızıdır.
– Ortaklık iyi olsa iki adam bir kere olurdu.
– Olana çare bulunmaz.
– On paralık fener o kadar yanar.
– Oğlunu çok seven elinde ya kazma ya kürek görür.
– Ortakçıdan ağa seyisten efendi hizmetçiden hanım olmaz.

Ö
– Öğün üç bulması güç.
– Öküzün bağrı yağ bağlamaz.
– Ölüyü çok yıkayınca ötürgeç olur.
– Öküz altında buzağı aranmaz.
– Ölüsü olan ağlamasın delisi olan ağlasın.
– Öpülecek ele tükürülmez.
– Ölçer koyar sonra doyarsın.
– Öpülecek yanak dudağa yakın olur.
– Ölüm yıkar hastalık şaşırır.
– Ölecek karga kırılacak dala konar.

P
– Para adamı aslan eder.
– Parayı kazanırken tutmalı.
– Para kimde iman kimde bilinmez.
– Paran varsa itibarın da vardır.
– Para dediğin el yüz kiridir.
– Pamuk çuvalının ha altında kalmışsın ha üstünde.

S
– Sert olma mert ol.
– Sen terazi buluncaya kadar Pazar dağılır.
– Sevmek kolay sevdirmek güç.
– Senden korkandan sen de kork.
– Sert sirke kabına zarar verir.
– Seyret git dostuna kalksın ayak üstüne,
– Sık gidersen dostuna yan gelir yan üstüne.
– Söz tutmayanı söz tutar.
– Sözün çoğu adamın ahmağına söylenir.
– Sana taş atana sen ekmek at.
– Serçeden korkan darı ekmez.
– Serhoşun mektubu meyhanede okunur.
– Sen seni bil sen seni.
– Soydur çeker huydur geçer.
– Su testisi su yolunda kırılır.
– Sıkılanın malı para etmez.
– Sakala itibar etmek lazım gelseydi keçiden de evliya çıkardı.
– Söyleyen eker dinleyen biçer.
– Saç sefada tırnak cefada.
– Sıkılan karga buz yutar.
– Salıver serhoşu yıkılıncaya kadar gider.

Ş
– Şeytan böreği yidiyse tepsi meydanda.
– Şeytan insanı aldatır amma suyunu ısıtmaz.
– Şaplama yimiyen yanak kızarmaz.

T
– Temizlik imandandır.
– Ticarette cesaret şarttır.
– Tepede oturanı yel alır, derede oturanı sel alır.
– Terbiyesiz insan ruhsuz ceset gibidir.
– Terbiye görmemiş kişi yarılmadık ağaca benzer.
– Tavuk kurmundan yumurtlar.

U
– Uyku bir kantar uyudukça artar.
– Uyku küçük ölümdür.
– Un elekten kadın bilekten,
– Uzaktan kız al poğu, yakından kız al koğu gelsin.
– Ulemada vekar şarttır.

V
– Vapura binmeden mavlun verilmez.
– Var kollarını sıvar, yok ellerini ovar.
– Veresiye veren sermayeyi kediye yüklemiş olur.

– Veresiye veremem günaha giremem.
– Vatansızın her yer vatanıdır, amma dama taşı gibi oynatırlar.

Y
– Yağmurlu günde tavuğa su verilmez.
– Yılanın başı küçük iken ezilir.
– Yazın taşa kışın yaşa oturma.
– Yıkılmadıkça yapılmaz.
– Yatan öküze saman verilmez.
– Yılanın sevmediği ot deliğin ağzında biter.
– Yetim yanında oğlunu sevme.
– Yedi senelik sirke yemeyende bulunur.
– Yol yakın iken dönmesi kolay olur.
– Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
– Yiğitlik vurmayınan ağalık vermeyinen.
– Yiğitlik ondur dokuzu kaçmak biri hiç görünmemek.

Z
– Zengin ile aşık atılmaz.
– Zemheride çilek aranmaz.
– Zor ile görülen işten hayır gelmez.
– Zararın neresinden dönsen kârdır.
– Zarar kârın kardeşidir.
– Ziyan yarı yarıyadır.
– Ziyan ateşten acıdır.
– Zina binayı yıkar.

İhsan Ozanoğlu’nun Kastamonu’dan derlediği atasözlerinin 87’si Ömer Asım Aksoy’un eserinde de yer almaktadır. Bu atasözleri bazen aynen bazen de benzer şekillerde önümüze çıkmaktadır. Benzer şekilde yer alanlara sıraladığımız atasözlerinin hemen yanında örnekleriyle yer vermeye çalıştık. Ozanoğlu’nun derlediği ve Ömer Asım Aksoy’un “Atasözleri Sözlüğü”nde aynen ya da benzer şekilde yer alan atasözleri ise şunlardır:

A
– Acı eriği soğuk vurmaz. -Acı patlıcanı kırağı çalmaz.
– Acemi nalbant gavur eşeğinde belli olur. – Acemi nalbant kürt (gâvur, ahmak) eşeğinde (öğrenir, usta olur) dener kendini.
– Adam adamdan korkmaz hatır sayar.
– Ağır taşı yerinden kimse kaldıramaz. -Ağır taş batman döver (yerinden oynamaz) .
– Altın yere düşmekle pul olmaz.
– Akıllı gördüğünü, ahmak eşittiğini söyler. -Akıllı söylemeden düşünür,akılsız düşünmeden söyler.
– Ak yüz kara yüz iş başında belli olur. -Ak göt (don, bacak), kara göt (don, bacak) geçit başında (hamamda) belli olur.
– Alışveriş başka dostluk başka. – Dostluk başka, alışveriş başka.
– Allah sekizde verdiğini dokuzda verdiğini sekizde almaz. -Allah dokuzda verdiğini sekizde almaz.
– Allah yağ mumu yakana yağ mumu, bal mumu yakana bal mumu verir.
– Ahbabın iyisi kötü günde belli olur. -Dost (iyi dost) kara günde belli olur.
– Ahırda at tepişir arada merkebe gadir olur. -Atlar tepişir, arada eşekler ezilir.
– Ateş demekle ağız yanmaz.
-Asıl azmaz bal kokmaz, kokarsa yağ kokar aslı ayrandır.
– Acı acıya, soğuk su sancıya. -Acı acıyı keser (bastırır), su sancıyı, (Acı acıya, su sancıya).
– Aç koyma hırsız, çok söyleme arsız olur. -Aç bırakma (koyma) hırsız edersin, çok söyleme arsız (yüzsüz) edersin.
– Ağır kazan geç kaynar.

– Atın ahmağı rahvan insanın ahmağı pehlivandır. -Atın ürkeği,yiğidin korkağı.
– Atta karın yiğitte burun.
– Attan düşen ölmezse eşekten düşen ölmez. -Attan düşene yorgan döşek;eşekten düşene kazma kürek.
-At ile avrat yiğidin bahtına.
– Atın kısmeti dokuzdur, birini kendi yir sekizini sahibine bırakır. -Misafir on kısmetle gelir;birini yer, dokuzunu (evde) bırakır.
-Akılsız köpeği yayla yolu kocatır.
-Aşık ağlatır derd söyletir.

B
-Bir kemalin bir de zevali vardır. -Her inişin bir yokuşu (her yokuşun bir inişi) vardır.
-Bostancıya tere satılmaz.
-Bir ambar tanıdım nümunesi bir avuç zahiredir. -Bir ambar buğdayın örneği bir avuçtur.

C
– Canı cana ölçmeli.
– Cana gelecek bazen mala gelir. -Cana gelecek, mala gelsin.
– Camiden mum çalan nerede yakar. -Caminin mumunu yiyen kedinin gözü kör olur.

Ç
– Çatal kazık yere batmaz.
– Çeviremediğin pazuyu öpte alnına koy. -Bükemediğin eli öp, başına koy.
– Çıkacak can yorganda da urganda da çıkar. –Çıkacak kan damarda durmaz.

D
– Deliye taş atılmaz. -Deliye taş atma başını yarar.
– Deli deliyi imam ölüyü. -Deli deliden hoşlanır imam ölüden.
– Dibini görmediğin güle taş atma. -Dibi görünmeyen sudan geçme (tastan su içme).
– Deme sırrını dostuna oda söyler dostuna. -Sırrını açma dostuna (dostunun dostu vardır) o da söyler dostuna.
– Delilsiz cennete bile gidilmez.
– Dertsiz baş emeksiz aş olmaz. -Dertsiz baş olmaz.
– Dünya umut dünyasıdır. – Dünyayı umutla yemişler.

E
– Eski dost düşman olmaz.
– En büyük varlık sağlıktır. -Sağlık varlıktan yeğdir.

F
– Fazla mal göz çıkarmaz.
– Fukaraya bir selam dünyaya değer. -Garibe bir selam bin altın eder.

G
– Garip kuşun yuvasını Allah yapar.
– Gönül yapmak güç, yıkmak kolaydır. -Gönül bir sırça saraydır, kırılırsa yapılmaz.

H
– Her atılan taş yerini bulmaz. -Her taş baş yarmaz.
– Her kapının bir anahtarı vardır.
– Hanım yaparsa kaza, kız yaparsa ceza. -Hanım kırarsa kaza, halayık kırarsa ceza, (Hizmetçi kırarsa suç, hanım kırarsa kaza).

İ
– İnsan ne ekerse onu biçer. -Ne ekersen onu biçersin.
– İnsanın yükü insana ağır gelir. – İnsan yükü ağırdır.
– İnsan kadrini insan ,altın kadrini sarraf olur. – İnsan kıymetini insan bilir.

K
– Kişi akranından bilinir. – Kişi arkadaşından bellidir.
– Köre elvandan bahsedilmez. Kör tuttuğunu bırakmaz. -Köre elvandan (renkten) bahsolunmaz..
– Köpek bile ekmek yediği yeri bilir. -Köpek ekmek veren (yediği) kapıyı tanır.
– Kork aprilin beşinden, danayı ayır eşinden. -Kork aprilin beşinden, öküzü ayırır eşinden
– Kırk gün taban eti, bir gün av eti.
– Katran kaynatmakla şeker olmaz. -Katrandan olmaz şeker olsa da cinsine çeker.
– Kadının fendi erkeği yendi.

M
– Merkebe ne kadar yol aldığım sormuşlar da mudul bilir demiş. -Eşeğe kaç gün yol gidersin demişler;onu bizlengiç (nodul) bilir demiş.
– Meyhaneciden kefil istemişler bozacıyı göstermiş. -Meyhaneciden şahit istemişler (sormuşlar) bozacıyı (mezeciyi) göstermiş.
– Meyvasız ağaca taş atan olmaz. -Meyveli ağacı taşlarlar.

N
– Ne şeytanı gör ne besmeleyi çek. -Ne karanlıkta yat, ne kara düş gör.
– Ne kadar uğraşsan iş varacağına varır. -İş olacağına varır.
– Ne yaparsan yap insafı elden bırakma. -İslâm’ın şartı beş, altıncısı insaf demişler.

O
– Oğul olsun da meyhanede bulunsun. -Oğlan olsun deli olsun, ekmek olsun kuru olsun.
– Olana çare bulunmaz. -Olacakla öleceğe çare bulunmaz.

Ö
– Ölüyü çok yıkayınca ötürgeç olur. -Ölüyü çok yursan sıçağan olur.
– Ölüsü olan ağlamasın delisi olan ağlasın. -Ölüsü olan bir gün ağlar; delisi olan her gün ağlar.
– Öpülecek ele tükürülmez. -Öpülecek el ısırılmaz.

P
-Para dediğin el yüz kiridir. -Para dediğin el kiri.

S
– Sakala itibar etmek lazım gelseydi keçiden de peygamber çıkardı. – Sakal keçide de var.
-Sert sirke kabına zarar verir. -Keskin sirke kabına (küpüne) zarar(-dır).
-Seyrek git dostuna kalksın ayak üstüne. -Seyrek git sen (sıkça varma) dostuna, kalksın ayak üstüne.
-Sık gidersen dostuna yan gelir yan üstüne. -Sık gidersen dostuna, yatar arka üstüne.
-Sana taş atana sen ekmek at. -Sana taşla vurana (dokunana ) sen aşla vur (dokun).
-Serçeden korkan darı ekmez.
-Soydur çeker huydur geçer. -Soydur çeker, boktur kokar.
-Su testisi su yolunda kırılır.

Ş
– Şeytan insanı aldatır amma suyunu ısıtmaz.

Y
-Yılanın başı küçük iken ezilir.
-Yatan öküze saman verilmez. -Yatan öküze yem yok.
-Yılanın sevmediği ot deliğin ağzında biter.
– Yiğitlik vurmayınan ağalık vermeyinen. -Ağalık vermekle yiğitlik vurmakla.
-Yuvarlanan taş yosun tutmaz.

Z
-Zor ile görülen işten hayır gelmez. -Zorla güzellik olmaz.
-Zararın neresinden dönsen kardır.

İhsan Oznaoğlu’nun Kastamonu’dan derlediği ve Ömer Asım Aksoy’un Atasözleri Sözlüğünde yer almayan atasözleri şunlardır:

A
– Acı söz taştan katıdır.
-Aczini söyleyen olgunluğunu ifade eder.
– Açık kapıdan herkes girer.
– Ahmaklar olmasa akıllılar aç kalır.
– Akşama kadar bin devir döner.
– Ahmak misafir ev sahibine ikram eder.
– Alışverişte dargınlık olmaz.
– Al denilen malda hayır vardır.
– Ana baba bedduası alan onmaz.
– Alma vermenin kardeşidir.
– Allah zaman içinde zaman mekan içinde mekan halkeder.
– Allah yürü kulum deyince kul yürür.
– Allah ile kul arasına girilmez.
– Allah deyen mahrum kalmaz.
– Ayı bile ininde dalamaz.
– Akan su ile bakan göze yasak olmaz.
– Allah ne yazdı ise o olur.
– Allah kulu gibi bahil değildir.
– Allahtan korkan kimseden korkmaz.
– Allahtan korkmayanın dini imam olmaz.
– Allah var herşey var.
– Allahın verdiğini kul alamaz.
– Allahtan korkandan korkma.
– Aldanırsan ustasına aldan.
– Alaca kilimin kara içindedir.
– Alacağın alamayan borcunu veremez.
– Anlayamadığım sormak ayıp değildir.
– At üstünde ekin biçilmez.
– Arkaya yakın yerden et yenmez.
– Alınmış ne zaman olsa alınmıştır.
– At, avrat, silah emanet verilmez.
– Atınızın izi kalır.
– Aş kaşıkla iş keşikle.
– Ata binilmez yene binilir.
– Al denilen mal mundar olur.
– Amız bastı kar bastı.
– Avcı da bir avcıya avdır.
– Al darasını ver parasını.
– Alma vermenin kardeşidir.
– Allah herkesi mesnedinde kullanır.
-Allah yanan yer ile yinen yere verir.
– Ağır binit yenli çöğer.
– Asılmışın evinde ip lazım olmaz.
– Aslan yanında oturan paydan kalmaz.
– Ayıyı korkut seyrine bak, kurdu korkut kefenini hazırla.
– Akran ile gezmeyenin altun adı pul olur.
– Açık yaradan kimse onmaz.
– Atın ölürse tay, karın ölürse kız al.
– Ateş dumansız insan isyansız olmaz.
– Atın iyisine paha yetmez.
– Anda bal, kafeste mal buldun mu al.
– Azdan az olur çoktan çok olur.
– Ambar yandıysa da sıçanların kökü kesildi.
– Amele duasını alanın sırtı yere gelmez.
– Açlık ekmeğin katığıdır.
– Arı ile karının sırrına erilmez.
– Ayıyı vurmadan yünü debbağa verilmez.
– Ateşsiz duman kedersiz zaman olmaz.
– Ar gitti Mısıra namusta ardı sıra.
– Aba da bir kefen de bir giyine, güzel de bir çirkin de sevene.
– Arsızdan yüzün suyunu satın al.
– Aşıklığın sonu kaşıklıktır.
– Az yimeli tez yimeli.
– Az şeyden çok bela çıkar.

B
-Bare yiğidin kamasıdır.
– Bu gün olmayan yarın olur.
– Bir şey olmadan sakınmalı.
– Bahalı uşak sopalı eşeğe benzer.
– Bahalıdan ucuz bişey olmaz.
– Bed asıldan vefa, her zehirden şifa olmaz.
-Bağ dua değil çapa ister.
– Büyük küçüklük eder, küçük büyüklük etmez.
– Bir şeyi vukuundan şuyuu fenadır.
– Baş başa verilmedikçe taş yerinden kalkmaz.
– Bir garip başım var meyhanede ne işim var.
– Baştan sağma iş olmaz.
– Bir dana bir hergelenin rahatını bozar.
– Bare durur hare durmaz.
– Bir gün iki olmaz.
– Beylik ağacının gölgesinde durulmaz.
– Bir evren ürümekle kervan yolundan kalmaz.
– Bitli yorganı kimse üstüne almaz.
– Bir arıklıya bir taraklı bulunur.
– Bezine göre tarak işine göre çık.
– Bir almanın bir de vermesi var.
– Bizde civcivi güzün sayar.
– Bir gülmenin bir de ağlaması olur.
– Bir darlığın bir de bolluğu olur.
– Bazen kahır yüzünden lütuf çıkar.
– Bey beyliğini vermiş de kız kızlığını vermemiş.

C
– Can yakanın dostu olmaz.
– Cenabetten keramet zuhur etmez.
– Cahillik körlükten güçtür.
– Cepteki para ile sandıktaki parada fark vardır.
– Can yidiğini ten giydiğini sever.
– Cılız arap atı bir tavlı eşekten iyidir.

Ç
– Çok viraneden az mamur iyidir.
– Çayın çaylamazından insanın söylemezinden kork.
– Çürük sığıra sağlam saman fayda vermez.
– Çay kovan geçidini bulur.
– Çok uyku ölüm getirir.
– Çamurdan terazinin dirhemi boktan olur.

D
– Düşmana kılıç verilmez.
– Değirmende kıtlık olmaz.
– Davulu çalan parayı toplar.
– Değirmende buğdayı olana herkes ödünç verir.
– Derd çekmeyince bal yinmez.
– Delinin yaptığı sorulmaz.
– Deli Kadı’nın yaptığını akıllı Kadı bozmaz.
– Deviremediğin çama balta vurma.
– Dibi delik kazanda su durmaz.
– Düşmanın yoksa kardeşinde mi yok.
– Düşman adama birşey yapamaz korkansan dostundan kork.
– Dilencinin tarlası boş kalmaz.
– Deli atar akıllı kapar.
– Düşünmeden söyleyen, nişan almadan atan avcıya benzer.
– Dam ıslanmadan balık tutulmaz.
– Deliliğin sonu veliliktir.
– Dil yarası bıçak yarasından acıdır.

E
– Evi olan ev kıymetini bilmez.
– Emanetin canı pek olur.
– Et giren yere dert girmez.
– Esmedikçe gürmeler. Estiği kadar yağar.
– Eşek çamura batınca yol gösteren çok olur.

F
– Fukaraya selam veren olmaz.
– Fukaralıkta maskaralık çok olur.
– Fukaranın gözü dok olur.

G
– Geçen kervandan kâr olmaz.
– Gidenin dostu olmaz.
– Göl yerinden su eksik olmaz.
– Gavura öldürmeden kortulmak yeğdir.
– Güzel ses ilmin yarısıdır.
– Gönüllü köpek yoldan kalır.
– Gülen deli akıllanmaz.
– Gök ağlamadıkça yer gülmez.
– Güzel yüz nefsin nasibi, güzel ses ruhun rızkıdır.
– Garip değirmenin hakkı büyükdür.

H
– Hayvanın ahmağı kaz, adamın ahmağı canbazdır.
– Hayvanın dişine insanın işine bakarlar.
– Hayvan yıldan ile insan sözü ile bağlıdır.
– Hakka tapan kula tapmaz.
– Halim ile vuruş hayasıyla uyuş.
-Hamsın hem üşü hem ısın.
– Halk işe halık niyete bakar.
– Her zaman güzel olsun da ötmezse ötmesin.
– Her felaket işsizlikten gelir.
– Herkez kendi ekmeğini yir.
– Her gülen şen değildir.
– Her kuş cinsi ile uçar.
– Her dağın kendine göre dumanı vardır.
– Her meyva mevsiminde yenir.
– Her başkanda bir eğri bulunur.

İ
– İnsan ağzından sözün mütevellisi olmalı.
– İnsan ağzından çıkan söz senettir.
– İpim kaşağım karım uşağım.
– İnsanın ettiği yanına kalmaz.
– İnsan bayılmadıkça ayılmaz.
– İnkâr yiğidin kalesidir.
– İşi görmekten bilmek hayırlıdır.
– İş görende değil gördürende.
– İnsan borcu ile yidiği dayağı unutmaz.
– İnsanı sevdiren güzellik değil huydur.
– İftira dağdan taştan ağırdır.
– Ismarlanmadık hale görülmez.
– İnsan sözünün eri sakalının berberi olmalıdır.
– Isganla taharet olmaz.
– İki dilenci bir kapıya yakışmaz.
– İt ile it dolaşırken koyunu kurt kapar.
– İnsan sevdiğinin kusurunu görmez.
– İşini aşım kimseye duyurma.
– İlimsiz amel olmaz.
– İnsan bugünün değil yarının adamı olmalıdır.

K
– Küllükte gül de biter.
– Küçük anahtar büyük kapıları açar.
– Kimi bulgur kaynatır.
– Kimi kız oynatır dünya bu.
– Kötü günün dostu olmaz.
– Kece karıya yulaf eşek kıçında kelebek.
– Koklayana bir gül yeter.
– Kurt ile yir sahibi ile arar.
– Kuzuya kurt düşmez.
-Kurttan kuzu doğmaz.
– Kurda belasını buldurmak dayan satmakla olur.
– Kuru ağaçtan düdük çıkmaz.
– Kurt koyunun pahasını sormaz.
– Kapı arkası beklemeyince üst bucağa geçilmez.
– Kaçanı kovalama yiğit edersin.
– Kara yağızın gönlü sonradan olur.
– Kul kalıba Allah kalbe bakar.
– Kul kula her zaman muhtaçtır.
– Kula olmam bir pula… meğer ki yele kuyruk siyah ola.

M
– Miskinlik ile akrabalığa derman bulunmaz.
– Malın markına bakma farkına bak.
– Malın varsa hırsıza, kızın varsa zamparaya teslim et.
– Mide tehi ten dürüst, kese tehi ten dürüst.
– Merd ile vuruş hayasızca uyuş.

N
– Ne kötü kocan var. Evvelce hiç yoktu.

O
– Oğul babanın hırsızıdır.
– Ortaklık iyi olsa iki adam bir kere olurdu.
– On paralık fener o kadar yanar.
– Oğlunu çok seven elinde ya kazma ya kürek görür.
– Ortakçıdan ağa seyisten efendi hizmetçiden hanım olmaz.

Ö
– Öğün üç bulması güç.
-Öküzün bağrı yağ bağlamaz.
– Öküz altında buzağı aranmaz.
– Ölçer koyar sonra duyarsın.
– Öpülecek yanak dudağa yakın olur.
– Ölüm yıkar hastalık şaşırır.
– Ölecek karga kırılacak dala konar.

P
– Para adamı aslan eder.
– Parayı kazanırken tutmalı.
– Paran varsa itibarında vardır.
– Pamuk çuvalın ha altında kalmışsın ha üstünde.

S
-Sert olma mert ol.
– Sen seni bil sen seni.
-Sen terazi buluncaya kadar pazar dağılır.
– Sevmek kolay sevdirmek güç.
– Senden korkandan sende kork.
– Söz tutmayanı söz tutar.
– Sözün çoğu adamın ahmağına söylenir.
– Serhoşun mektubu meyhanede okunur.
– Sıkılanın malı para etmez.
– Söyleyen eker dinleyen biçer.
– Sıkılan karga buz yutar.
– Salıver serhoşu yıkılıncaya kadar gider.

Ş
– Şeytan böreyi yidiyse tepsi meydanda.
– Şaplama yimiyen yanak kızarmaz.

T
– Temizlik imandandır.
– Ticarette cesaret şarttır.
– Tepede oturanı yel alır, derede oturanı sel alır.
– Terbiyesiz insan ruhsuz ceset gibidir.
– Terbiye görmemiş kişi yarılmadık ağaca benzer.
– Tavuk kurmundan yumurtlar.

U
– Uyku bir kantar uyudukça artar.
– Uyku küçük ölümdür.
– Un elekten kadın bilekten.
– Uzaktan kız al pağu, yakından kız al koğu gelsin.
– Ulemada vekar şarttır.

V
– Vapura binmeden mavlun verilmez.
– Var kollarını sıvar, yok ellerini ovar.
– Veresiye veren sermayeyi kediye yüklemiş olur.
– Veresiye veremem günaha giremem.
– Vatansızın her yer vatanıdır, amma dama taşı gigi (gibi) oynatırlar.

Y
– Yağmurlu günde tavuğa su verilmez.
– Yazın taşa kızıp yaşa oturma.
– Yıkılmadıkça yapılmaz.
– Yetim yanında oğlunu sevme.
– Yedi senelik sirke yemeyende bulunur.
– Yol yakın iken dönmesi kolay olur.
– Yiğitlik ondur dokuzu kaçmak biri hiç görünmemek.

Z
– Zengin ile aşık atılmaz.
– Zemheride çilek aranmaz.
– Zarar karın kardeşidir.
– Ziyan yarı yarıyadır.
– Ziyan ateşten acıdır.
– Zina binayı yıkar.

* Yudum Kırmızı’nın, İhsan Ozanoğlu Sempozyumu’nda (2009) sunduğu bildirinin yalnız atasözleri bölümü alınmıştır.