Kadınların cuma namazı kılmaları zorunlu mudur?

Kur’an’da geçen “Ey Müminler!” ifadesinden yalnız erkeklerin anlaşıldığını söylemek İslam’a olduğu kadar Müslümanlara da büyük bir iftira ve azim bir bühtandır. Örneğin, Taberi’de ilgili ayette yer alan “Ey iman edenler!” mealindeki ifade, “Bu Allah’ın, iman eden kullarına bir çağrısıdır.” şeklinde tefsir edilmiştir.

– İslam fıkhına göre, cuma kadına farz değildir. Fakat dışarı çıkan bir kadın için gereken şer’i tedbirler aldıktan sonra cumaya gidip cuma namazını kılabilir. (bk. el-Fıkhu Ala Mezahibi’l-Arbaa, 1/349)

– Bununla beraber, söz konusu cuma suresinde yer alan “ya eyyühellezine âmenû (ey iman edenler)” ifadesi, Arapça gramer kaidelerine göre, yalnız erkeklere bir hitaptır. Ancak, Kur’an’da genellikle “erkeklere” hitap eden ifadeler yer aldığı için, bunların “tağlip sanatı” gereğince kadınları da içine aldığı konusu ümmetin ittifakla kabul ettiği bir gerçektir. Şayet, bir yerde ayetin sibak ve siyakından muhatapların yalnız erkek olduğu belli olursa, o takdirde yalnız erkeklere hitap olarak değerlendirilir.

Mesela: Kur’an’da birden çok defa geçen “Etîullahe ve’r-resûle” (Allah’a ve peygambere itaat edin) ayetinde de “erkek” siğası kullanılmıştır. Ancak, aklı başında hiçbir mümin, “kadınların Allah’a ve resulüne itaat etmeleri  gerekmez” diye bir iddiada bulunmaz.

Cevap 3:

Cuma namazı hanımlara farz değildir.

Cuma namazının yolculuk, hastalık, yağmur, çamur, cana ve mala yönelik tehlike gibi mazeretlerin bulunmaması halinde, büluğ çağına gelmiş erkeklere farz olduğunda ittifak vardır. Kadınlara cuma namazının farz olmadığı hükmünde de bütün mezhebler ve müctehidler görüş birliği içindedirler. Kendilerine cuma farz olmayan kadınlar, hastalar, yolcular…imkân bulur da camiye giderler ve cuma namazını kılarlarsa cumaları sahih olur, artık o günün öğle namazını kılmaları gerekmez.

Camilerde yer bulunduğu ve başkaca bir engel de bulunmadığı zaman kadınlarımızın cuma namazını kılmalarında büyük faydalar vardır; kendilerine ayrılan yerlerde ve erkek saflarının arkasında bu namazı kılarlar, hutbeyi dinlerler, İslâm ümmetinin bir yarısı olarak ümmet birliğine katılır, gerektiğinde düşünce ve tekliflerini dile getirirler. 

Bugünlerde kadınlara cuma namazının farz olduğunu ileri sürenler ilgili âyetin genellik ifade eden lafzına dayanmışlar, Hz. Peygamber (asm) zamanında kadınların da cemaat ve cumaya geldiklerine dair rivayetleri zikretmişler, bunları iddialarına delil olarak göstermişlerdir. O âyette Allah Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Ey iman edenler! Cuma günü namaz için ezan okunduğunda Allah’ı anmaya koşun, alışverişi bırakın; sizin için hayırlı olan budur; eğer bilirseniz. Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın ve Allah’ın lütfundan isteyin, Allah’ı çokça anın, umulur ki, felah bulursunuz.” (Cum’a: 62/9-10)

“Cuma kadınlara farzdır.” diyenlere göre “Allah Teâlâ iman edenleri cuma namazına çağırmıştır; kadınlar da buna dahildir, onları istisna etmek caiz değildir… ” 

Âyetin lafzı umumi (genel) mânalı gözükmekle beraber, bütün İslâm mezheblerine ve müctehidlerine göre onu açıklayan başka deliller bir kısım müminleri (iman edenleri) cuma namazı yükümlülüğünden istisna etmiştir (Fıkıh usûlü ifadesiyle ayet tahsis edilmiş, bunları kapsamadığı açıklanmıştır). Âyetin genel üslûb ve ifadesi de bu anlayışı desteklemektedir; çünkü yeryüzüne dağılmak ve Allah’tan rızık talep etmek kadınların değil, erkeklerin vazifeleri arasındadır.

Birinci delil: Tahsis ve istisna eden delillerin başında şu hadis gelmektedir: “Cuma namazını cemaatle kılmak her Müslüman üzerine borçtur, vazifedir; ancak başkasının mülkiyetinde olan köle, kadın, çocuk ve hasta müstesnadır; cuma namazı bunlara farz değildir.” (Bu hadisin sahih olduğu uzmanlarınca ifade edilmiştir. İçinde yolcunun da bulunduğu hadisler ise zayıf bulunmuştur).

İkinci delil: Kadınların cemaatle namaz kılma yükümlülüğü taşımamalarıdır.

Üçüncü delil uygulamadır: Hz. Peygamber (asm) ve Raşid Halifeler zamanlarında kadınlar da -imkân buldukça- beş vakit namazda ve cumada hazır bulunur, cemaatle namaz kılarlardı. Ancak gelmedikleri zaman kınanmazlar, kendilerine “Niçin gelmediniz?” diye sorulmazdı.

Halbuki mazereti olmadığı halde cumaya gelmeyen erkekler kınanır, niçin gelmedikleri sorulur, gelmeleri kesin bir üslûpla istenirdi. Bu dönemlerde bütün mümin kadınların behemehal cuma namazına katıldıklarına dair bir delil mevcut değildir. O zamandan itibaren tarih boyunca uygulama da böyle olmuştur. 

Kadınlara cuma namazı farz olduğu halde bir dönemden itibaren erkeklerin -fitne çıkar korkusuyla- bunu engellediklerini, müctehidlerin de buna katıldıklarını söylemek ağır bir itham, tüyler ürperten bir bühtandır. Böyle bir engellemeye ne kadınlar razı olur, baş eğerler; ne de sahâbe zamanından beri yetişmiş binlerce faziletli, dinine bağlı, imanı uğrunda canını bezletmiş âlimler ve müctehidler.

Eğer fitne yüzünden (kadınlarla erkeklerin bir arada olmaları günaha girmeye sebep olabilir diye) kadınları, kendilerine farz olan bir ibadetten engellemek caiz olsaydı, müminler bunu hac ibadeti için yaparlardı. Çünkü en fazla bu ibadette -yolculukta ve haccı eda ederken- kadın-erkek ihtilatı, beraberliği, izdihamı yaşanmıştır, yaşanmaktadır.

Erkeklerle savaşa, öğrenim ve öğretime, hayatın çoğu faaliyetine katılan, gerektiğinde halifelere karşı haklarını savunan kadınları hiçbir güç, kendilerine farz olan bir ibadetten asırlarca alıkoyamazdı. Genellikle cumaya katılmadılar; çünkü kendilerine farz olmadığını biliyorlardı. 

Bize göre de kadınlarımızın cuma namazını –kendilerine farz olmadığı halde– kılmalarında faydalar vardır; ancak bu, yer darlığı vb. sebeplerle erkeklerin, kendilerine farz olan bu ibadeti yerine getirmelerine engel olmamalıdır. (Sorularla İslamiyet)