Modern eğitim sistemi niçin Müslüman toplumların beklentilerini karşılayamaz?

Toplumların dinî, manevî veya kültürel değerlerini gelecek nesillere aktarmada yaşadıkları problem oldukça aşikâr. Gün geçmiyor ki bununla ilgili bir haber okumayalım. Peki modern devlete örnek vatandaş yetiştirmek amacıyla dizayn edilmiş modern eğitim sisteminden bunu beklemek ne kadar doğru? İsterseniz sorumuzu başka türlü soralım: Modern Avrupa toplumlarının ihtiyaçları doğrultusunda şekillenmiş bir eğitim modeli neden tüm dünyaya dayatılıyor?

2 / 12

Bu sorularımız için Edam yayınları tarafından 2016 yılında Türkçeye kazandırılan “Geleneğin Işığında Eğitim” kitabı iyi bir kaynak. Farklı isimler tarafından kaleme alınmış makalelerden oluşan kitabın amacı yaşayan geleneksel eğitim yöntemlerinden hareketle modern eğitimi sorgulamak. Makalelerden bazıları bunu modern eğitim programlarının beslendikleri teorileri masaya yatırarak felsefi bir düzlemde yapmakta. Bazıları ise bugüne ulaşmayı başaran kadim eğitim yöntemleri ile kıyaslama yoluna gitmiş.

3 / 12

Kitapta modern eğitim programları özellikle “herkes için eğitim”i merkeze alması nedeniyle eleştiriliyor ve bunların toplumların sorunlarını, eğitimden beklentilerini, nasıl bir birey yetiştirmeyi amaçladıklarını dikkate almadan her derde dava niyetine paketlenmiş bir ilaç gibi sunulmasına karşı çıkılıyor. Tep tip insan yetiştirmeye odaklanmış bir eğitim sistemi küçük ölçekte tek tek insanların büyük ölçekte ise dini ve sosyo-kültürel açıdan farklı tecrübelere sahip toplumların çeşitliliğini görmezden gelmektedir.

4 / 12

Tüm dünyada ideal eğitim modeli olarak dayatılan modern eğitim sistemine karşı bir alternatif arayışıyla hazırlanan kitapta 19 makale mevcut. Ayrıca bu alanda kaleme alınmış kitapların incelenmesinden oluşan 2 yazı da dâhil edilmiş. Titus Burchardt, Enes Karic, Marco Pallis ve Seyyid Hüseyin Nasr gibi önemli isimlere yer veren kitapta, insan tabiatından Tibet eğitim sistemine, Hindu eğitim anlayışından eğitim-ahlak ilişkisine, Afrika toplumlarının eğitim konusundaki tecrübelerinden klasik dönem İslam eğitim sistemlerine ve bunların modern eğitimden farklarına dair ilginç konu başlıklarıyla karşılaşıyoruz.

5 / 12

Dikkat çekici konulardan biri William C. Chittick’in “İslami Eğitimin Amacı” başlığını taşıyan makalesi. Hem İslami eğitimin hem de modern eğitimin dayandığı metafizik kodları ortaya koyan yazar, bu metafizik farklılıklardan hareketle iki sistemin neden uyuşmayacağı sorusunu cevaplamaya çalışmış. Ona göre “Aydınlanma esnasında beliren yeni düşünce biçimi hakikat, otorite, hiyerarşi ve insanın tabiatına ilişkin tüm geleneksel kavrayışları reddetmiştir. Modern dönemlerde toplumu hümanist ideallerle şekillendirme girişimiyle yürürlüğe giren çeşitli sistemler –tüm çeşitleme ve türevleriyle demokrasi, sosyalizm ve Marksizm gibi sistemler– için zemin hazırlamıştır.”

6 / 12

Aydınlanma zemininde ortaya çıkan bütün ideolojiler, insan doğasına dair kadim geleneklerden farklı varsayımlarla yola çıkar. Modern bilimin bulguları çerçevesinde kabuller taşıyan bu varsayımlar “herhangi bir aşkınlık imkânını, herhangi bir nübüvvet ve vahiy kavramını, ahiret hayatına ilişkin herhangi bir ciddi düşün¬ceyi” reddeder. Başka bir ifadeyle insan doğasına ilişkin modern kavramlar İslam’ın temel naslarının inkârıyla hayat bulmuştur. Elbette bu durum diğer semavi dinlerin temel prensipleri için de geçerlidir. Çünkü bütün semavi dinlerin dünya görüşleri tevhidin üzerine bina edilmiştir. Ayrıca insan dünyaya gönderiliş amacına, yani kemale bir peygamberin yardımı ve rehberliği olmadan ulaşamaz.

7 / 12

Görüldüğü gibi Aydınlanma felsefesinin insana bakışıyla İslam’ın insana bakışının uyuşması imkânsızdır. “Dolayısıyla modern devletlerin ideolojilerinin gereksinimlerine hizmet eden modern eğitim, insan ruhunun mümkün olan en iyi biçimde Allah’a dönüş arayışındaki ihtiyaçlarına hizmet eden İslami eğitimle de kesinlikle bağdaşmaz.”

8 / 12

Yazara göre bir şeyi “İslami” yapan şey onun Kur’an’ın ve Hz. Peygamber’in öğreti¬lerine dayanmasıdır. Bu kaynaklardaki eğitimle ilgili bölümlere veya öğütlere bakıldığında ise İslam’da eğitimin temel amacı “bu dünyada tam anlamıyla insan olmak ve ahirette ise ebedi mutlu¬luğa ulaşmaktır”. William C. Chittick Müslümanların her namazda okudukları Fatiha suresinin İslami eğitimin temel felsefesini özetlediğini söylüyor makalesinde. Zira Fatiha suresi özetle tevhidi, ahiret inancını ve dolayısıyla sorumluluğu ve asıl gayenin ‘sırat-ı müstakim’e ulaşmak olduğunu anlatır.

9 / 12

Geleneksel İslam toplumunda, eğitim yani insana rehberlik, peygamberlerin varisi olan ulemanın vazifesiydi. “İdeal olarak âlimler tarafından somutlaştırılan üç temel İslami bilgi türü doğru eylem bilgisi (ilmu’l-yakin), mutlak hakikat bil¬gisi (aynu’l-yakin) ve manevi kemal bilgisidir (hakku’l-yakin).”

10 / 12

Bu açıklamaların ardından yazar modern eğitim temeli üzerine neden İslami eğitimin bina edilemeyeceğini şu şekilde formüle ediyor: “Modern eğitimin geleneksel İslami eğitimle bağdaşmadığını söy¬lemiştik. Geleneksel İslami eğitimden kastım, ‘sırat-ı müstakime rehberlik’tir; bu yol iyi amel, doğru anlayış ve nefsin dönüşümü¬ne sevk eder. Geleneksel İslami eğitimin Allah’ın naslarına uyarak -Aydınlanma’nın hümanist ilkelerine değil- beşerî mükemmel¬liği elde etmeye odaklandığını görür görmez, modern eğitimin, niçin üzerine İslami eğitimin inşa edileceği temeli yok ettiğini ko¬layca anlayabiliriz.”

11 / 12

Modern eğitim sisteminin ulus devletlere sorunsuz ve itaatkâr vatandaş yetişmek gayesine hizmet ettiğini vurgulayan William C. Chittick eğitimin zorunlu olmasına da karşı çıkıyor: “Bugünlerde insanlar zorunlu eğitime inanmaktadırlar. Zorunlu eğitim kelimenin tam anlamıyla zorla kabul ettirme, daha doğ-rusu beyin yıkama anlamına gelir. Önceki dönemlerde insanlar anlayışın öğretilemeyeceğinin ancak kişinin kendi içinde keşfe¬dileceğinin bilincinde olmuşlardır.”

12 / 12

Yazara göre eğitim; özgürlük, demokrasi, bilim, tıp, teknoloji, ilerleme, gelişme ve eşitlik gibi modern mitlerden biridir ve ne yazık ki yeni sistemin ihtiyacı olan insan tipini yetiştirmeyi hedefler. Ruhi ve manevi beklentilerle ilgilenmez; toplumdan topluma değişen dini, sosyo-kültürel bütün farklılıkları yok sayar; bireyin özel yetenekleriyle asla ilgilenmez.

Hazırlayan: Munise Şimşek

dunyabizim.com