Temessül ve tecessüm

Temessül; bir şeyin aynı ile başka bir şeyde yansıması demektir. Mesela, bir mum etrafında halka şeklinde on adet ayna bulunsa, her bir aynada mum temessül eder. Yani aynı vasıfları ile o aynaların içinde bulunur. Bir tek mum iken, on mum olur.

Nurani varlıklar ile onun zıddı olan kesif varlıkların yansımasında ve temessülünde durumları  farklılık arz eder, hükümleri başka başkadır. Biri hakiki yansır, diğeri sadece görüntü olarak yansır.

Nurani bir varlık yansıdığı yere kendi aslındaki bir çok vasıfları da götürür, bir nevi yansıyan ile yansımaya mahal olan şey aynı gibi olur. Mesala, aynada yansıyan güneş kendine özgü vasıflarını aynaya da aksettirir, bir nevi küçük bir güneş o aynada oluşur. Aynı güneş gibi o da ısı ve ışık verir. Fark sadece azamet ve kibriyadadır. Nuranin temessülü temessül ettiği yeri, yani yansıdığı yeri kendi gibi yapar. 

Kesif şeylerde, yani madde ve cismin hükmettiği şeylerde ise yansıma, temessül sadece görüntü olarak vardır, vasıflar oraya aksetmez. Onun için yansıyan şey ile yansımaya mahal olan şey farklıdır, aralarındaki tek ilişki görüntü naklidir. Mesala, maddi ve kesif olan bir taş aynada yansısa, sadece görüntüsü oraya gider, taşın kendine ait vasıfları oraya geçmez.

Tecessüm: Cisim şekline girmek, maddeleşmek, göz önüne gelmek, mücessem olup görünmek ve cisimleşmek gibi manalara geliyor. Mesela, Rezzak ismi ekmek şeklinde, Şafi ismi aspirin şeklinde tecessüm etti denilebilir.

Tecessüm, eşyanın kendisi iken; tecelli, ismin eşya üstünde görünmesidir. Temessül ise ismin bazı vasıflarını eşya üstüne aktarması demektir.