Zaman ve Sonsuzluk 

Zaman ve sonsuzluk

Namaz içinde zaman kavramının hatta zamanın en çok geçtiği bir yaptırım. Beş vakit namaz anahtar kilit babından zaman ile iç içe. Namaz vakitleri de zaman kelimeleri ile anılıyor. Sabah namazı öğlen namazı  ikindi namazı gibi. Zaman değerlendirilmezse boş bir keyfiyet boşa gitti demek gibi. Namaz kılmayan adamın önünde zaman tren rayından hızla giden boş odalar gibi. Günde beş vakit zamanı mayalıyor. Mayalanan zaman ahirete ebediyet olarak intikal ediyor. Demek namaz zamanı bir anda ebediyet mührüyle  mühürlüyor. Namaz ebediyet demek, kul her gün müteaddid defalar zamanın içini namazla dolduruyor ve o giden namaz ebediyet olarak ahirete intikal ediyor. Namaz demek ebediyet demek. Yaşadığımız hayatın ahirete ebediyet olarak taşınması ancak namaz ile mümkün, diğer şeyler onun kadar ağırlıklı değil. Adeta zamanı büyük bir astronomik vaka olarak  hazırlayıp koyan, işte sana bir edebiyet uçağı, bin ve git. Namaz olmadan ebediyet olmaz. Dünya ve diğer gezegenler büyük bir tehalükle zamanı hazırlıyor bu kadar büyük bir azametli hayat birimi insanın önüne onu kıymetli bir şekilde namazla değerlendirmek için konuyor. Namaza koşmak hareket eden bir trene atlamak gibi. Namazla zaman bir anda demirden altına dönüşüyor. Ahirette altından trenleri gören mümin ne kadar mutlu, kaçıran ne kadar mutsuz.

Eyvah aldandık, şu hayat-ı dünyeviyeyi sabit zannettik. 

Namaz dünya hayatının sabitliğini  seyyal hale getiriyor ve ebediyet uçağı yapıyor. Namazı kaçıran veya  kılmayan neyi kaçırdığının farkında değil. Aklını kaçırmak daha hafif bir keyfiyet. Ama ahirette anlaşılır. İki rekat gece namazı dünya ve içindekilerden daha değerlidir, hükmü bunu doğruluyor.

Her bir namazın vakti mühim bir inkılab başı olduğu gibi azim bir tasarruf-ı ilahinin ayinesi ve ihsanat-ı ilahiyetin makesi. Namaz vakti yani zaman mühim bir inkılap başı, ne onlar kim bilir neler.. sen o inkılabın içindesin ama mahiyetini bilmiyorsun. Bediüzzaman özetliyor sadece açmıyor. Makam kaldırmaz Azim tasarruf ı ilahiyenin ayinesi bunlar da bize çok malum değil. Hz Peygamber secdeden uzun süre kalkmıyordu, gece namazında ayakları şişiyordu. Acaba neler görüyor ve neler yaşıyordu. Gece namazının ona çok sevdirildiğini söylüyor. Ya bize neden?

İhsanat-ı külliye-i ilahiyenin makesi. O anda külli ihsanlar insana yansıyor, bu galiba  cennet olsa gerek hem de cüzi değil külli… 

Zamanla ilgili olağan üstü değerlendirmeler yapar.

Nasıl ki haftalık bir saatin saniye ve dakika ve saat ve günlerini sayan  milleri birbirine bakarlar. Birbirinin misalidirler ve birbirinin hükmünü alırlar. Öyle de Cenab-ı Hakk‘ın bir saat-i kübrasi olan şu âlem-i dünyanın saniyesi hükmünde olan gece ve gündüz deveranı ve dakikaları sayan  seneler ve saatleri sayan tabakat-ı ömrü insan ve günleri sayan edvar-ı ömrü âlem birbirine bakarlar, birbirinin misalidirler ve birbirinin hükmündedirler ve biririni hatırlatırlar.

Zaman durağan ve statik bir kavram değil. Namazdaki zaman da  böyle iç içe verilmiş. Namaz zamanda seyahat olduğu gibi Kur’an’da da seyahat, çünkü okuduğu sürenin tarihi ve dini atmosferine gidiyor. Elemtereyi okurken Ebabil kuşlarına gidiyor. İnnâ a’tayna’da kevser suyuna.. Gerçek namaz büyük bir atmosfere dalış ve geri geliş. Yapabilenlere. 

Tanpınar zamanı bir bütün olarak algılamakta ve bu dünyanın karamsarlığını unutmak adına geniş bir “an” da var olan huzuru istemektedir. Huzurun zaman boyutuyla farklı yaşanabileceğini ifade eden şair, bu dörtlükte kendisini, iki dünyaya ait olamayan bir kişi olarak görmektedir. Bu yargıyı destekleyen ifadeler şiirde “ne içindeyim zamanın, ne de büsbütün dışında” dizeleriyle örneklenmiştir. Bu yönüyle onun şiiri, mekânla zamanın kaynaştığı bir şiir olarak değerlendirilmektedir soyut bir dünyada yaşanan “an”ın zaman ve mekân boyutuyla farklı yaşandığını ifade etmektedir. Zamanın dışına çıkmak değil de zamanın içine dalarak tanımladığı bu dünyaya ait olan bilgimizi; “bütünsel bir zaman” olarak vermektedir. Bu soyut tabloda su imgesinin gerçek yaşamla olan ilintisi kurulmuş ve suyun varlıksal olarak birkaç boyutta ele alınması gerektiğini ifade etmektedir (Demiralp 2001: 17). Zamana ve mekâna bağlı olarak suyun kendi boyutunda olduğunu, öte dünyaya açılan kapı olan “zaman”ın imge yönüyle şiirde örneklenmiştir. Tanpınar’ın yaşamayı istediği soyut dünyada somut dünyanın izleklerinin zaman ve mekân boyutlarıyla var olabileceğini..

Necip Fazıl da zaman 

Nedir zaman, nedir?
Bir su mu, bir kuş mu?
Nedir zaman, nedir?
İniş mi, yokuş mu?

Bir sese benziyor;
Arkanız hep zifir!
Bir sese benziyor;
Önünüz tüm kabir!

Belki de bir hırsız;
İzi, lekesi var.
Belki de bir hırsız;
O yok, gölgesi var.

Annesi azabın,
Sonsuzluk, şarkısı.
Annesi azabın,
Cinnetin tıpkısı.

İçimde bir nokta;
Dönüyor aleve.
İçimde bir nokta;
Beynimde bir güve.

Akrep ve yelkovan,
Varlığın nabzında.
Akrep ve yelkovan,
Yokluğun ağzında.

Zamanın çarkları,
Sizi yürütüyor!
Zamanın çarkları,
Beni öğütüyor.

Zaman her yerde ve
Her şeyin içinde.
Zaman her yerde ve
Acem’de ve Çin’de.

Kime kaçsam ondan;
Ha yakın, ha ırak?
Kime kaçsam ondan;
Ya sema, ya toprak…

(1936)

Bediüzzamanın zaman ile ilgili yorumları bir de  burada namazla iç içe bir zaman yorumları var. Tanpınar ve N F Kısakürek zamanı mücerred olarak anlatmışlar. Bediüzzaman ise ebedi zaman ile bağlantı kurmuş. Namazla zaman dünyevi zamanın içine girip ebediyete doğru gidiyor. İnsanı ebedileştirmek için namaz uçağı ile zamana binip sonsuzlaşıyor. Bediüzzaman sanatın felsefi kavranların ışığında anlatılmadı. Eflatundan günümüze felsefenin sanatın estetiğin bütün sorunlarıyla izah edici açıklayıcı zaman zaman suçlayıcı bir tavır izleyen odur ama talebeleri onu dünyaya açmadılar açamadılar. Bizim oğlan bina okur döner döner yine okur. öyle olsaydı daha büyük bir konum kazanırdı.

N F K’nın Tanpınar’ın ve Bediüzzaman’ın zaman görüşleri parelellikler ve farklılıklar gösteriyor karşılaştırmak büyük bir çaba gerektirir.

• Yazar Hakkında
• Diğer Yazıları

Yazar : Prof.Dr.Ahmet Nebil SOYER

• On Dokuzuncu Söz Üzerine - 26 Eylül 2023
• Bir Gece Şiiri - 22 Eylül 2023
• Bülbül Şiiri / Mehmet Akif ERSOY - 11 Eylül 2023
• Hizmet Rehberinden – 2 - 3 Eylül 2023
• Malazgirt Savaşı ve Türk – Kürt Kardeşliği - 26 Ağustos 2023
• Hizmet Rehberinden - 24 Ağustos 2023
• Hikmet-i Amme, Umumî Hikmet  - 17 Ağustos 2023
• Güzellik ve Peygamber  - 13 Ağustos 2023
• Güzel ve Estetik Yorumlar - 11 Ağustos 2023
• Bakmak, Görmek ve Göstermek - 9 Ağustos 2023

Tüm Yazıları Göster